Favoriete pil – De idioot
Klaas Arts (Heerlen, 1959) is gedragsneuroloog bij Pro Persona in Wolfheze. Zijn favoriete pil: De idioot van de Russische schrijver Fjodor Dostojevski.
Tekst: Frank van Kolfschooten | Beeld Marco Vellinga/DB
“De idioot van Fjodor Dostojevski sloeg bij mij in als een bom toen ik het als tweedejaars student las”, zegt de Gelderse gedragsneuroloog Klaas Arts. “Ik identificeerde mij enorm met de hoofdpersoon. Waarschijnlijk omdat ik me op de middelbare school net als vorst Mysjkin een buitenstaander heb gevoeld, als slim klein jongetje in een klas met veel oudere en rijpere medeleerlingen. Wat ik ook geweldig vond, was de verbinding van grootse filosofische gedachten en heftige emoties. Bij herlezing pakt De idioot me nog steeds. Het is een bizar, hysterisch en chaotisch boek, maar toch geloofwaardig; een briljante samenvatting van alle contradicties en ongerijmdheden van het leven.”
De idioot beschrijft de geschiedenis van Lev Mysjkin, die na een schimmige ziekteperiode uit het buitenland terugkeert naar het Rusland van rond 1868. Hij belandt in wonderlijke intriges tussen personages uit alle rangen en standen en probeert iedereen te helpen. “Mysjkin is een mislukte Messias-figuur. Hij is een positief, gevoelig, naïef en goed mens. Iedereen houdt van hem, maar door onvoldoende zelfcontrole en zelfdiscipline maakt hij rare keuzes en vervreemdt hij mensen van zich. Uiteindelijk faalt hij op alle fronten.”
‘Hij laat je de complexiteit van getormenteerde zielen ervaren’
Wat Arts aanspreekt, is dat Dostojevski erin slaagt om de lezer de complexiteit van getormenteerde zielen te laten ervaren. “Hij geeft een zeer gedifferentieerd beeld van psychisch afwijkende mensen die zich niet kunnen aanpassen en wonderlijke dingen doen. Vandaag de dag zijn we snel geneigd om dat als ziekte te labelen, onder voorbijgaan aan de positieve kanten van zulke eigenaardigheden. Wij kijken daar heel reductionistisch naar en zetten het weg als een disbalans in neurotransmittersystemen, die we alleen maar even hoeven te corrigeren met medicijnen. Als je op die manier naar De idioot kijkt, dan kun je op elk personage wel een psychiatrisch label plakken. Maar daarmee doe je ze stuk voor stuk tekort. Mysjkins extreme gevoeligheid is een belangrijke kwaliteit, maar wel een die hem erg kwetsbaar maakt.”
Dostojevski schetst ook een bijzondere kant van epilepsie, zegt Arts. “Mysjkins epileptische aanvallen worden aangekondigd door een aura, een soort innerlijk licht, dat wordt gevolgd door een extatische beleving. Volgens de laatste neurologische literatuur heeft Dostojevski een betrouwbare beschrijving van dat fenomeen gegeven. Hij had zelf ook zulke aura’s en vond ze, net als Mysjkin, waardevol. Ook zoiets ontsnapt aan de reductionistische blik, die alleen maar de voorbode van een nare epileptische aanval ziet.”
