Fouten toegeven

Elke maand laten Annemarie Smilde (senior jurist gezondheidsrecht/teammanagaer bij VvAA rechtsbijstand) en afwisselend Arko Oderwald (medisch filosoof/ethicus bij VUmc) en Lieke van der Scheer (filosoof/ethicus) in Arts en Auto hun licht schijnen op een medisch dilemma. Hieronder kunt u meediscussiëren over hun antwoorden.

Wilt u zelf een dilemma aan dit panel voorleggen? Mail dan naar redactie@artsenauto.nl o.v.v. dilemma. De redactie neemt dan contact met u op.

 

Mag een medisch specialist openlijk een fout toegeven aan een patiënt of krijgt hij dan problemen met de aansprakelijkheidsverzekeraar?

Een cardioloog ziet op een inloopspreekuur van de polikliniek cardiologie een patiënt met een CVA en enkele maanden daarvoor een klein hersenstaminfarct in de voorgeschiedenis. De huisarts heeft hem verwezen ter uitsluiting van cardiale emboliebron. ’s Ochtends heeft de cardioloog de patiënt onderzocht, een ecg gemaakt en een thoraxfoto bij de radioloog aangevraagd. Daarnaast heeft hij voor drie weken daarna een slokdarmechocardiografie (TEE) gepland. Diezelfde middag ziet hij de patiënt terug, waarbij hij de door patiënt meegebrachte thoraxfoto bekijkt. Het verslag van de radioloog ontbreekt nog. De cardioloog beoordeelt de foto en constateert dat hierop geen afwijkingen aan hart en longen te zien zijn. Dit zegt hij tegen de patiënt en hij bericht dit aan de huisarts. Enkele weken later ziet hij de patiënt naar aanleiding van de TEE. Hij raadpleegt dan niet het verslag van de radioloog.

Een collega-longarts ziet de patiënt 15 maanden later wegens vermoeidheidsklachten en hoesten. Een op zijn verzoek gemaakte thoraxfoto toont een niet-kleincellig longcarcinoom in de linker bovenkwab met aanwijzingen voor kliermetastasen in het mediastinum. Bij raadpleging van uitslagen van eerdere onderzoeken leest de longarts dat de radioloog in zijn verslag van 15 maanden geleden onder meer heeft geschreven: ‘Op de PA-opname projecteert zich rond de arcus aortae een onscherp begrensde verdichting, die op de laterale opname dubieus retrosternaal terug te zien is. Nadere evaluatie middels een CT-scan van de thorax is zeker te overwegen.’

De longarts licht de cardioloog in. De cardioloog wil tegenover de patiënt bekennen dat hij een fout heeft gemaakt door niet het verslag van de radioloog te lezen en met hem te bespreken. Mag hij dit doen? Of krijgt hij hierdoor problemen met de aansprakelijkheidsverzekeraar van het ziekenhuis wegens het schaden van belangen. Wat zijn de gevolgen als hij geen open kaart speelt?

dileema-ethisch

Ethicus
Arko Oderwald

Dit is eigenlijk een vraag die meer op het gebied van de jurist ligt. Vanuit ethisch perspectief is het algemeen aanvaard dat het toegeven van fouten te verkiezen is boven het verzwijgen ervan. Veel klachten in de gezondheidszorg over de verleende zorg zouden hierdoor voorkomen kunnen worden. Dat wil uiteraard niet zeggen dat het makkelijk is voor een arts om dat te doen. Het zal geen gesprek zijn waar je naar uitziet. Dat zal zeer zeker het geval zijn als de fout ernstige en onherstelbare gevolgen heeft voor de patiënt. Dit alles kan een reden zijn om aan een dergelijk gesprek te willen ontsnappen, maar hoe begrijpelijk ook, moreel gesproken is dat niet te verdedigen.

Daarbij moet het wel evident zijn dat er inderdaad ondubbelzinnig sprake is van een fout. Dat is niet altijd even duidelijk. Daarover zou dan eerst duidelijkheid geschapen moeten worden, voordat de gemaakte fout aan de patiënt wordt verteld. Dat gesprek hoeft niet zo ver te gaan dat er ook over aansprakelijkheid en schadevergoedingen wordt gesproken. Het gesprek vindt plaats in het kader van de behandelovereenkomst tussen arts en patiënt, waarbinnen de arts een informatieplicht heeft. De inhoud daarvan strekt zich niet uit tot schadevergoedingen.

In dit geval lijkt de fout evident te zijn en niet te betwijfelen: de cardioloog heeft nagelaten het verslag van de radioloog te lezen en vertrouwde ten onrechte op zijn eigen oordeelsvermogen met betrekking tot de röntgenfoto. De cardioloog is dit zelf ook van mening, evenals de longarts. Daar kan een aansprakelijkheidsverzekeraar niet veel aan veranderen, dus er is geen enkele reden om het niet te vertellen en zo het vertrouwen van de patiënt nog verder te beschamen.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

dilemma-jurist

Jurist
Annemarie Smilde
 

Hier is geen sprake van een dilemma, is mijn eerste reactie. Geen enkele regel verbiedt de cardioloog namelijk zijn fout te erkennen. Ik realiseer mij dat ik met deze reactie voorbij zou gaan aan de onzekerheid en soms ook onwetendheid van artsen over (de gevolgen van) open communicatie.

Ik begin met de spelregels. Open communicatie over fouten en (niet-verwijtbare) incidenten hoort bij het professionele gedrag van een arts. Dat polisvoorwaarden van aansprakelijkheidsverzekeraars geen beletsel vormen voor openheid over fouten is in diverse publicaties van onder meer de KNMG bevestigd. Als bij een arts nog twijfels bestonden, dan heeft de in 2010 verschenen Gedragscode Openheid medische incidenten; betere afwikkeling Medische Aansprakelijkheid (GOMA) deze weggenomen. De GOMA, waaraan ook de beroepsaansprakelijkheidsverzekeraars zich hebben verbonden, bepaalt dat zorgaanbieders fouten moeten erkennen en hiervoor verontschuldigingen moeten aanbieden. Met een duidelijke begrenzing: de erkenning van een fout staat niet gelijk aan erkenning van aansprakelijkheid (schadeplichtig zijn). Het is aan verzekeraars en niet aan artsen om zich over de aansprakelijkheid uit te laten. De GOMA bevat tevens aanbevelingen over communicatie met patiënten over incidenten, als (nog) niet vaststaat dat er fouten zijn gemaakt.

De regels zijn voor de cardioloog dus duidelijk. Resteren nog vragen over wat erkenning van zijn fout teweeg kan brengen, zoals: werk ik hierdoor niet een veroordeling door het tuchtcollege in de hand?

Onzekerheid en angst kunnen de cardioloog afwachtend maken en daarmee de kans op onvrede bij de patiënt vergroten. Een van de belangrijkste redenen voor een patiënt om een klacht in te dienen is een (later gebleken) gebrek aan actie, openheid en – bij fouten – het ontbreken van excuses. Natuurlijk: een openhartig gesprek met de patiënt vrijwaart de cardioloog niet van een klacht bij het tuchtcollege. Maar als de patiënt toch nog voor de tuchtrechtelijke route kiest, zal het college altijd de toetsbare opstelling van de cardioloog meewegen in zijn oordeel. Het komt geregeld voor dat een tuchtcollege een lichtere maatregel oplegt of zelfs een maatregel achterwege laat onder expliciete verwijzing naar het professionele gedrag van een arts.

Mijn advies aan de cardioloog is dan ook kort en krachtig: investeer in een open gesprek met de patiënt. En hou voor ogen dat openheid het vertrouwen van patiënten in artsen vergroot.

Delen