Ophouden over marktwerking

Goed werk, afgelopen zaterdag van de Volkskrant, die liet zien hoe je zonder enige controle, door zorgverzekeraars of de overheid, een frauduleuze privékliniek kunt oprichten voor verslavingszorg. En hoe diezelfde verzekeraars ook geen andere keus hebben dan het betalen van mistige declaraties, ook als die veel hoger zijn dan gangbaar is in traditionele tweedelijns-instellingen.

Dat het zo makkelijk is geworden om een zelfstandig behandelcentrum op te richten, komt doordat de overheid een beleid voert van meer marktwerking in de gezondheidszorg. Ook dit stond te lezen in de Volkskrant, en werd ook meteen prominent opgepikt in de publiciteit die deze journalistieke klapper in andere media losmaakte.

En hier word ik nou moedeloos van. Omdat hiermee voor de zoveelste keer blijkt hoe dat hele concept van ‘marktwerking’, elke zinvolle discussie over verbetering van onze gezondheidszorg meteen weer op voorhand doodslaat.

Privé-investeerders. In het buitenland gevestigde bv’s. Exorbitante salarissen. Peperdure behandelingen. Torenhoge winsten. Allemaal dingen die je vanzelf over je afroept als je een vrije markt zijn gang laat gaan. Toch zeker?

Nee, helemaal niet. Bij échte marktwerking, zoals economen dit definiëren, geldt dat kopers a) kunnen beschikken over de informatie die nodig is om goed de kwaliteit van een product of dienst te beoordelen; b) zelf mogen uitmaken welke prijs zij daar dan voor willen betalen; en c) het recht hebben om, als met een aanbieder geen overeenstemming kan worden bereikt, helemaal af te zien van een transactie.

Zo bezien, heeft de door de Volkskrant geschetste situatie juist helemaal niets met marktwerking te maken. De kopers, in dit geval dus de verzekeraars, missen juist die essentiële combinatie van transparante informatie en onbelemmerde handelingsvrijheid, en zijn veroordeeld tot wettelijk gedwongen winkelnering tegen onvrije, want eenzijdig door de aanbieders bepaalde prijzen.

Maar wat moet hiervan dan de conclusie zijn? Dat marktwerking in de gezondheidszorg op zichzelf een goeie zaak is, maar dat je natuurlijk in de problemen raakt als onder die vlag een heel andere lading schuilgaat? En dat hierom de oplossing ligt in ‘marktwerking maar dan écht?’ Ik denk van niet, om twee redenen.

Marktwerking is een ideologisch hopeloos beladen begrip, dat op veel mensen werkt als een rode lap op een stier; ook op mensen die best wel open zouden staan voor verandering en verbetering, ook in de gezondheidszorg, zolang hierbij dat ‘M-woord’ maar niet wordt gebruikt. En dan kan je nog zo veel uitleggen en nuanceren, over echte versus niet-echte marktwerking, maar die discussie win je nooit. Want als het over marktwerking gaat, verliest de ratio altijd van de emotie.

Bovendien, en dit is reden nummer twee voor een stevig moratorium op het gebruik van het concept van ‘marktwerking in de zorg’, zitten we sowieso nog lang niet in een situatie waarin vooral die transparantie over kwaliteit voorhanden is die nodig is om marktwerking te laten wérken. Het meten van uitkomsten, dus van het daadwerkelijk geleverde resultaat van een behandeling, zodanig valide dat je er ook een passende financiële waarde aan kunt toekennen, is in de gezondheidszorg een streven waar steeds meer mooie woorden aan worden gewijd. Maar waar in de praktijk nog heel veel aan moet gebeuren – en dit is een understatement. Dus eerst dat maar eens in orde maken?