Adviezen gezondheidsraad voor betere belangenbehartiging

Wanneer iemand zijn eigen belangen over zorg en behandeling niet goed kan behartigen, treedt een vertegenwoordiger op namens of naast de patiënt. Voor zorgprofessionals is niet altijd goed duidelijk wanneer een vertegenwoordiger moet worden betrokken en welke bevoegdheden deze heeft. Vanwege een toenemend aantal signalen over klachten met betrekking tot de samenwerking tussen vertegenwoordigers en zorgprofessionals, heeft de Commissie Ethiek en Recht van de Gezondheidsraad in mei 2019 ongevraagd een advies uitgebracht aan de minister over het onderwerp ‘Goede Vertegenwoordiging’.

Tekst: Katrijn van Berkum en Timo van Oosterhout 

Vertegenwoordiging speelt een belangrijke rol wanneer iemand zijn eigen belangen over zorg en behandeling niet goed kan behartigen. De vertegenwoordiger die in dat geval optreedt namens of naast de patiënt kan een familielid zijn, iemand die door de patiënt is aangewezen (gemachtigde), of een door de rechter benoemde mentor of curator. 

Knelpunten

De Gezondheidsraad ontving een stijgend aantal signalen over klachten met betrekking tot de (inrichting van de) samenwerking tussen vertegenwoordigers en zorgverleners. Laatst genoemden weten niet altijd goed bij welke beslissingen een vertegenwoordiger moet worden betrokken, welke bevoegdheid deze heeft en wanneer ze zichzelf als professionals mogen of moeten beroepen op hun plicht van goed hulpverlenerschap. Naar aanleiding hiervan heeft de Gezondheidsraad het ongevraagde advies Goede Vertegenwoordiging aangeboden aan de minister. In dit advies is in kaart gebracht wat er (wettelijk) geregeld is rond goede vertegenwoordiging, welke knelpunten zich voordoen in de praktijk en hoe betrokkenen aankijken tegen goede vertegenwoordiging. Ook heeft de Gezondheidsraad concrete adviezen opgesteld. 

Adviezen Gezondheidsraad

• Anders dan bij de curatoren en mentoren zijn de bevoegdheden en kwaliteitseisen voor gemachtigden en familievertegenwoordigers niet uitvoerig geregeld. Advies is om de verschillende wetten op dit punt zoveel mogelijk overeen te laten komen of op elkaar af te stemmen. 
• Het is niet altijd duidelijk wie als vertegenwoordiger voor de patiënt optreedt. Het verdient aanbeveling om tijdig te bespreken (bijvoorbeeld bij het begin van de behandelrelatie) wie de patiënt vertegenwoordigt of wie dit bij eventuele toekomstige wilsonbekwaamheid gaat doen, met een aantekening daarvan in het dossier.
• Er is behoefte aan meer voorlichting over de diverse typen (wettelijke) vertegenwoordigers.  De beroeps- en patiëntenverenigingen moeten hier meer aandacht aanbesteden.
• De kring van vertegenwoordigers in de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) zou met grootouders en kleinkinderen moeten worden uitgebreid, zodat meer vertegenwoordigers beschikbaar zijn. 
• Er moeten minimale kwaliteitseisen en uitgangspunten van goede vertegenwoordiging op worden gesteld, waaraan zorgprofessionals bij twijfel het handelen van vertegenwoordigers kunnen toetsen. In het kader van het belang van een goede communicatie, is het advies om bij aanvang van de behandelrelatie de wederzijdse verwachtingen, rechten en plichten van de zorgprofessional en de vertegenwoordiger en hun verantwoordelijkheid ten opzichte van de patiënt te bespreken en regelmatig te evalueren. De beroeps- en patiëntenorganisaties kunnen een handreiking opstellen die door zorgprofessionals, vertegenwoordigers en patiënten als uitgangspunt bij een gesprek over wederzijdse verwachtingen kan dienen.  
• Tot slot adviseert de Commissie aan zorginstellingen om ook een vertrouwenspersoon aan te stellen voor de begeleiding en ondersteuning van vertegenwoordigers.

Geen wetsaanpassing 

Pas in augustus 2021 heeft de minister met een brief aan de Tweede Kamer op het rapport van de Gezondheidsraad gereageerd. De verlate reactie had te maken met de corona-uitbraak en het overleg tussen veldpartijen. In zijn reactie geeft de minister aan dat de oplossing voor de ervaren knelpunten rond vertegenwoordiging niet in aanpassing van de wet ligt. Meer regelgeving zal geen oplossing bieden in conflictsituaties. Volgens de minister zijn de verschillen rond vertegenwoordiging in de diverse zorgwetten dienend aan de specifieke situatie waarvoor een zorgwet geldt (zoals bijvoorbeeld bij onvrijwillige zorg). Wel gaf de minister aan dat de lijst van onbenoemde familievertegenwoordigers in de WGBO onlangs is uitgebreid met grootouders en kinderen. 

Tijdige communicatie

De minister verwacht dat tijdige communicatie over wederzijdse verwachtingen en verantwoordelijkheden in combinatie met regelmatige evaluatie tot voldoende verbetering leidt. Met tijdig wordt bedoeld: bij de start van een behandel- of zorgrelatie of zodra er signalen zijn dat vertegenwoordiging in de (nabije) toekomst nodig zal zijn. Instellingen zijn daarnaast vrij om een vertrouwenspersoon aan te stellen om te ondersteunen bij meningsverschillen tussen zorgverleners en vertegenwoordigers.

Handreiking

Met de Gezondheidsraad is ook de minister van mening dat er nog veel verbeterd kan worden op het gebied van bekendheid over vertegenwoordiging bij zowel burgers als zorgprofessionals. De minister zal daarom het initiatief nemen om met de betrokken partijen om tafel te gaan en afspraken te maken over het opstellen van een handreiking, waarmee betrokkenen bij de start van een zorgrelatie elkaars verwachtingen en verantwoordelijkheid kunnen managen.  

Pilot

Om de bekendheid van het mentorschap te vergroten, voert Mentorschap Nederland (de landelijke vereniging van en voor vrijwillige mentoren), met subsidie van VWS, pilots uit in drie regio’s. Het doel van deze pilots is – naast meer bekendheid genereren – een vergroting van het aantal beschikbare mentoren en een beter bereik van cliënten. Door een grotere bekendheid van vertegenwoordiging worden onduidelijkheden weggenomen, wat zal leiden tot het verbeteren van de inzet van vertegenwoordiging in de zorg, zo is de visie van de minister. 

Senior jurist Katrijn van Berkum en advocaat Timo van Oosterhout zijn werkzaam bij stichting VvAA Rechtsbijstand