‘Crisis vraagt om vrijheid, niet om regels’

IC-chef Armand Girbes: ‘Eén ding staat vast: we kunnen níet in de gebruikelijke modus verder’

Als iets goed is voor patiënten of collega’s, dan gaat Armand Girbes – hoofd van de volwassenen-ic in het VUmc – daar volledig voor. Dan laat de intensivist, klinisch farmacoloog én gymnastiekleraar zich niet tegenhouden. En al helemaal niet door ‘mensen die in processen en procedures denken’. “Wat we in deze COVID-19-crisis hebben bereikt, danken we aan gedreven, bekwame gezondheidswerkers.”

Tekst: Martijn Reinink | Beeld: Nout Steenkamp

Intensivist-klinisch farmacoloog en hoofd afdeling ICV VUmc Armand Girbes

Een woensdagmiddag, begin mei. Net als in de rest van het land daalt het aantal COVID-19-patiënten op de ic-afdeling van het Amsterdam UMC, locatie VUmc. De 60-jarige Armand Girbes neemt plaats in zijn werkkamer, waar een stuk of wat FFP-2-mondmaskers hangen. “Gebruikte maskers”, verduidelijkt Girbes, hoofd van deze ic en kernhoogleraar intensive care geneeskunde. “Volgens het RIVM kunnen we deze maskers veilig hergebruiken, maar ik vind het onderzoek dat ze daar hebben gedaan niet betrouwbaar. Ze hebben níeuwe maskers onderzocht. Als ik een nieuwe jas naar de stomerij breng, dan is die jas daarna nog steeds schoon, dat lijkt me logisch. Daarom onderzoekt onze eigen sterilisatiedienst deze gebruikte maskers nu. Pas als ik 100 procent zeker weet dat het veilig is, gaan we ze hergebruiken. Als het gaat om de veiligheid van de mensen die hier werken, zijn er voor mij absoluut geen compromissen mogelijk.”

Op het moment van spreken, zitten verscheidene collega’s van Girbes besmet thuis. Eén collega ligt op een ic in een ander ziekenhuis en één ic-verpleegkundige die tot voor kort op de afdeling werkte, is overleden aan de gevolgen van COVID-19. “Dat is heftig, dat hakt erin.” Of de professor zelf bang is voor besmetting? “Zo zou ik het niet willen noemen. We zijn nu goed beschermd, waardoor het risico minimaal is als je op de ‘COVID-ic’ werkt. Voor zover ik weet, zijn daar geen collega’s besmet geraakt.”

‘Als het gaat om de veiligheid van de mensen die hier werken, zijn er voor mij absoluut geen compromissen mogelijk’

Hoewel de piek van het aantal ic-opnames achter de rug is, ziet Girbes’ werk er nog steeds heel anders uit dan voor COVID-19. “We lopen natuurlijk nog steeds in die pakken. Je ziet elkaar niet. Het is warm, het is benauwd. En omdat er maar zo weinig beschermende kleding is, kan ik het me bijvoorbeeld niet permitteren om een of twee uur onderwijs te geven op de afdeling.”

In de optiek van de ic-chef moet de zorg voor COVID-19-patiënten snel anders worden georganiseerd én geprioriteerd. “In het begin hebben we vanuit een menselijke reflex gehandeld: alles opgeofferd voor COVID-zorg. Zowel binnen als buiten het ziekenhuis. Maar we moeten ons realiseren dat de economische en maatschappelijke schade die daaruit voortvloeit óók samenhangt met gezondheid. Misschien levert een recessie uiteindelijk wel meer doden op dan dit virus. We moeten naar een goede balans tussen zorg, maatschappij en economie. En binnen de zorg naar een goede balans tussen COVID- en niet-COVID-zorg. Daarvoor is het belangrijk dat we buiten de gebaande paden denken. We hebben frisse ideeën nodig om te voorkomen dat COVID-19 als een koekoeksjong alle tere vogeltjes uit het gezondheidsnest blijft kieperen. Daar moeten we écht voor waken, ook als er wel een tweede, grotere golf komt.”

Zelf houdt Girbes eerder in Arts en Auto een pleidooi voor categorale COVID-19-ziekenhuizen, waar uitsluitend patiënten met het virus worden behandeld. Op de vraag hoe dit plan exact vorm zou moeten krijgen, antwoordt hij: “Ik kan een plan opperen, met wat praktische invullingen, maar ik heb geen verstand van planologie of van gebouwen inrichten. Daarvoor is hulp van andere professionals nodig. Ik zeg ook niet dit dé oplossing is. Misschien moet het wel andersom: een aantal COVID-vrije ziekenhuizen. Maar één ding staat vast: we kunnen níet in de gebruikelijke modus verder.”

Verantwoording afleggen

In de bijna twintig jaar dat Girbes op de Amsterdamse ic rondloopt, maakt hij verschillende rampen mee, zoals de Volendambrand en de crash van Turkish Airlines, maar de huidige crisis is daarmee niet te vergelijken. “Grootste verschil is dat deze ramp doorgaat buiten het ziekenhuis. Als je om je heen kijkt op straat, als je de krant openslaat of de tv aanzet.” In zijn geval een Franse krant en de Franse televisie. Girbes en zijn echtgenote hebben beiden zowel de Nederlandse als de Franse nationaliteit. Ze spreken thuis Frans en consumeren voornamelijk Franse media. “In Nederland zijn de media op zoek naar snel nieuws, naar oneliners. In Frankrijk is er meer plaats voor nuance.”

Wat Girbes er niet van weerhoudt om voor de camera te verschijnen wanneer Nieuwsuur of EenVandaag hem benadert. “Ik vind dat ik verantwoording heb af te leggen aan de mensen die mij betalen. Dat zijn voor mij de Nederlanders.” Om daar, voordat de vraag gesteld wordt, aan toe te voegen: “En ja, professoren zijn ijdel. Maar ik kijk wel zorgvuldig: wat is het algemeen nut? Wat kan ik ermee bereiken?”

Dat de intensivist niet op zijn mondje is gevallen, is een understatement. Als arts-assistent in het UMC Groningen wordt hij om die reden eens ontboden bij de raad van bestuur. “Ik kreeg op mijn donder omdat ik iets had gezegd waar veel professoren het niet mee eens waren.” Waar de meesten in zijn positie zouden inbinden, doet hij er een schepje bovenop. “Ik zei: hoezo? Wat weten die professoren dat ik niet weet? Waar kan ik dat lezen? Die bestuurders waren nogal flabbergasted.”

Hij is wars van status en volgens hemzelf is dat niet veranderd nu hij al jaren professor en hoofd van de ic-afdeling is. “Ik zeg tegen de mensen hier altijd: laat je niet zomaar iets wijs maken door iemand die hoger in de hiërarchie staat. Wees kritisch. Klopt het wel wat diegene beweert? Ja, óók tegen mij. Ik laat me graag overtuigen. Ik geloof in argumenten. In elkaar aanspreken. Op wat je goed doet en op wat je niet goed doet. Wat daarvoor nodig is, is een basisattitude van lief zijn voor elkaar. Alleen dan kun je ook een kritische noot van een ander verdragen.”

Peutergym

Als het om leidinggeven gaat, dan heeft de hoogleraar in zijn ogen meer te danken aan zijn opleiding tot gymnastiekleraar dan aan de studie geneeskunde. Vanaf zijn zesde weet Girbes dat hij later dokter wil worden – “al mijn spreekbeurten gingen over het menselijk lichaam” – maar zijn moeder is gymnastieklerares en ook dat vak spreekt hem aan, sportief als hij is. Jarenlang heeft de intensivist geturnd, gebokst en aan jiujitsu gedaan. Dus doet hij beide studies, tegelijkertijd, waarna hij een tijd lesgeeft op basisscholen en bij gymverenigingen. “Vooral peutergym op vrijdagmiddag vond ik geweldig. Als ik dan de sleutels in de deur van de sporthal stak, klommen die kleintjes al als aapjes aan mijn been omhoog.” Nu die herinnering bovenkomt, zegt hij: “Ik zou dat nog steeds heel graag doen, maar heb er de tijd niet voor.” Mijmerend: “Misschien later als ik met pensioen ben. Net als mijn moeder, die geeft op haar 82e nog gymnastiek in het bejaardentehuis.”

Maar zover is het nog niet. We gaan terug naar de realiteit, naar de ic, naar de meest hectische periode uit zijn loopbaan. “Klinkt misschien gek, maar ik heb ook plezier op bepaalde momenten”, zegt Girbes. “Als je ziet wat we met z’n allen voor elkaar hebben gekregen, dat is echt een topprestatie. We hebben in twee dagen geregeld waar we normaal twee jaar over zouden doen. En dat is níet gelukt omdat er in een protocol stond uitgelegd wat we moesten doen. Nee, dat danken we aan gedreven, bekwame gezondheidswerkers die samen oplossingen bedenken. Ik geef mensen graag verantwoordelijkheid, maar nu pakken ze die ook uit zichzelf. Daar komen dingen uit voort die ik niet voor mogelijk had gehouden. Dat is…” Hij lijkt op zoek naar een passend superlatief, maar besluit tot: “Dat is misschien wel de belangrijkste les van deze crisis: laat professionals in de lead zijn en níet de mensen die in processen en procedures denken.”

‘We hebben in twee dagen geregeld waar we normaal twee jaar over zouden doen’

Girbes vreest wel dat deze ‘mensen’ – “Ik wil niet het predicaat hebben dat ik tegen managers ben; ik ken ook veel topmanagers die goede dingen doen” – weldra weer de lakens uitdelen. “Ik ben bang dat de bureaucratische drempels die we nu hebben geslecht of genegeerd, weer worden opgeworpen. En instanties die hun bestaan danken aan de bureaucratie zullen er als de kippen bij zijn om daarvan te profiteren. Ik heb een eerste voorstel geschreven voor een nieuwe ic-richtlijn en hoe we nieuwe medewerkers, de zij-instromers, kunnen opleiden. Het zal me niet verbazen dat er straks allerlei bedrijfjes opstaan die zeggen: wij verzorgen die opleiding wel. En by the way: dan hebben we weer voor vijf jaar werk.”

Taken delegeren

Als het virus begin maart in Nederland uitbreekt, verzorgt Girbes zelf ‘als een gek spoedcursussen’. “Aan arts-assistenten van andere specialismen en aan personeel dat op de ok, de ccu of de acute opname werkt, zodat zij ic-verpleegkundigen kunnen ondersteunen.” Deze ‘zij-instromers’ maken onderdeel uit van verschillende teams die de ic-chef in no-time formeert. Zoals een draaiteam dat COVID-patiënten omdraait, een transportteam dat patiënten van de ic naar de CT-scan brengt en een supportteam dat met de families van patiënten praat. Daarin zitten onder anderen een hoogleraar pijn en een neurochirurg die ervaring hebben met het voeren van moeilijke gesprekken. “Het zijn allemaal taken die we normaal zelf doen, maar die we nu moeten delegeren. Ik heb enorm veel bewondering voor de toewijding en flexibiliteit van alle collega’s, die extra avond- en weekenddiensten draaien en vaak werk onder hun niveau doen.”

In het begin wordt Girbes in zijn dadendrang nog weleens opgehouden of gedwarsboomd door ‘mensen die zich aan regeltjes vastklampen’, bijvoorbeeld wanneer hij een extra psycholoog wil inhuren. “Opvang voor personeel is ontzettend belangrijk. Ok-verpleegkundigen maken bijna nooit mee dat een patiënt sterft. Nu ze bij ons op de ic helpen, zien ze veel patiënten doodgaan. Ik wilde er een psycholoog bijhalen die ook betrokken is geweest bij de MH-17-ramp en dan wil ik níet horen dat haar tarief eerst goedgekeurd moet worden door hogere echelons.”

Als iets goed is voor de patiënt, dan ga ik ervoor, dan ga ik gewoon door

Iets soortgelijks doet zich voor als Girbes via een kennis, een directeur bij KPN, binnen een dag iPad’s weet te regelen waarmee COVID-patiënten en hun families elkaar kunnen zien. “Met instructies voor personeel én privacy gewaarborgd.” Maar voordat ze de iPad’s in gebruik mogen nemen, moeten verschillende functionarissen daar eerst hun oordeel over vellen. “Daar heb ik me niks van aangetrokken. Dat patiënten en families elkaar niet kunnen zien, is verschrikkelijk. Als dan een mogelijkheid als deze zich voordoet, dan wil je geen tijd verspillen. Natuurlijk moeten bepaalde standaarden gehandhaafd worden, maar een crisis vraagt om vrijheids-
graden, niet om regeltjes en procedures. Als iets goed is voor de patiënt, dan ga ik ervoor, dan ga ik gewoon door.”

Curriculum vitae

Armand Girbes (1959) geboren in Groningen

  • 1977-1984 studie geneeskunde, Rijksuniversiteit Groningen 
  • 1977-1980 opleiding tot gymnastiekleraar, KNGU, Groningen
  • 1977-1986 gymnastiekleraar basisscholen en verenigingen
  • 1984-1986 arts-assistent chirurgie, UMC Groningenn(UMCG)
  • 1986-1991 specialisatie interne geneeskunde en ic, UMCG
  • 1991 promotie: Clinical studies with new dopamine agonists, RUG
  • 1993 European Diploma for Intensive Care medicine (EDIC)
  • 1991-1998 staflid afdeling Heelkunde, chirurgische ic UMCG
  • 1997 erkenning aantekening klinische farmacologie, UMCG
  • 1998-2001 staflid afdeling Chirurgie en hoofd ic, VUmc, Amsterdam
  • 2001-heden kernhoogleraar intensive care geneeskunde en hoofd afdeling intensive care volwassenen, VUmc, Amsterdam
  • 2003-2009 voorzitter Gemeenschappelijke Intensivisten Commissie
  • 2004-2013 voorzitter Nationale Kwaliteitsvisitaties Intensive Care
  • 2015-2018 general secretary, European Society of Intensive Care Medicine (ESICM)
  • 2018-2021 chair division of scientific affairs, ESICM

Delen