Arts en aap

Net als mensen hebben bonobo’s niet alleen seks om zich voort te platen maar ook puur voor hun plezier. Deze mensapen, die pas in 1929 als afzonderlijke soort werden erkend, zijn ook aanzienlijk minder agressief dan chimpansees, die hiermee in evolutionair opzicht nauw aan elkaar verwant zijn. Conflicten tussen bonobo’s lijken met seks te de-escaleren. Ligt hier wellicht een wijze les voor conflicten in en buiten de operatiekamer?

De bioloog Frans de Waal, die internationale bekendheid kreeg met zijn onderzoek naar conflictoplossing, verzoening, empathie en de wortels van moreel gedrag bij primatengemeenschappen, publiceerde twee boeken over bonobo’s: Bonobo, de vergeten mensaap (1997) en De Bonobo en de tien geboden (2013). Zou hij aan seks als conflictoplosser hebben gedacht bij zijn recente gepubliceerde onderzoek naar social behavior in the operating room?

Als co-assistent had ik al vrij snel door dat de operatieafdeling een hermetisch afgesloten eiland binnen het domein van het ziekenhuis vormt. Hier gelden eigen regels en wetten. Ik leerde er dat chirurgen met het mes in hun handen denken en inderdaad: af en toe wordt daar flink op elkaar afgegeven. De Waal trekt uit zijn onderzoek de conclusie dat een mannelijk chirurg het best kan samenwerken met een team dat voor de meerderheid uit vrouwen bestaat en omgekeerd.

Binnen het hermetisch afgesloten eiland van de operatieafdeling gelden eigen regels en wetten

Zijn achterliggende gedachte is dat zowel bij chimpansees als mensen een alfa-man de ‘natuurlijke’ leider is, wiens hegemonie door geslachtsgenoten kan worden betwist terwijl leden van het andere geslacht dit respecteren. Ik weet niet of ik dit hardop mag zeggen maar ik heb menige vrouwelijke chirurg gekend die aardig ‘haar mannetje kan staan’ en dit waarschijnlijk ook moest om zich tussen mannen staande te houden.

Maar tijden zijn veranderd. Om in de context van de wereld van Frans de Waal te blijven, zou het weleens kunnen dat in Nederland een cultuurverschuiving heeft plaatsgevonden en nog steeds plaats vindt van die van de chimpansees in de richting van die van de bonobo’s waar het leiderschap van de alfa-man veel minder belangrijk is of in elk geval een ander, minder dominant karakter heeft.

Maar waar hebben wij het over? De Homo sapiens sapiens ontstond tussen de 200.000 en 300.000 jaar geleden. De laatste gezamenlijke voorouder van de mens en de chimpansee, c.q. de bonobo leefde tussen de 5 en 6,5 miljoen jaar geleden. Ondanks het feit dat mensen, chimpansees en bonobo’s minstens 98 procent van hun DNA met elkaar delen, verschillen deze fundamenteel van elkaar. Het blijft daarom volgens mij riskant om mensen met mensapen te vergelijken.

De eerlijkheid gebiedt dat ik mij als huisarts in één situatie nooit aan mijn eigen waarschuwing heb gehouden. Wanneer kersverse ouders mij bij het kraambezoek trots het nieuwe onderkomen van hun kroost toonden – een pico bello, van alle franje voorziene babykamer – kon ik nooit nalaten om te zeggen, dat mensapen hun kleintjes zeker de eerste paar maanden stevig met zich meedragen. Nog altijd heb ik het gevoel dat mensenbaby’s te snel van hun moeder worden gescheiden.

Delen