Borsten in plaats van billen?

Leest u deze column uit vrije wil? Hebt u bewust besloten in de medische zorg te gaan werken? Was uw beslissing wel of niet te trouwen weloverwogen?

Is uw voorkeur voor computerspelletjes, Vietnamese postzegels, die ene oom, het Syriëbeleid van Barack Obama, boerenkool met worst, Ajax, de filosofische denkbeelden die in het Frankrijk tussen de twee wereldoorlogen prevaleerden, borsten in plaats van billen, het christendom en een auto met een handmatige versnellingsbak op louter verstandelijke gronden tot stand gekomen?

Ja, in hoeverre gaan wij – arts of geen arts – zelf over ons handelen en wandelen? En tot op welke hoogte kunnen anderen ons een opkontje in de ene of de andere richting geven? Daarover wordt al sinds mensenheugenis getwist.

“Ons gedrag, de keuzes die wij maken: zij zijn een optelsom van vooral onbewuste drijfveren en emoties”, meent hersendeskundige Victor Lamme, auteur van de bestseller De vrije wil bestaat niet. “Het brein bepaalt, en gedachten, meningen en rationele overwegingen hobbelen erachteraan. Wij denken dat we zelf bepalen wat we doen, maar niets is minder waar. Wij zijn irrationele wezens.”

Ik hoop dat het anders zit. U ook, neem ik aan, anders zou u het waarschijnlijk al lang hebben opgegeven om patiënten wijze raad te geven.

Journalist Frénk van der Linden is initiatiefnemer van het congres Bestaat de vrije wil? Knecht van ons brein of meester over ons gedrag…, dat op 11 maart in de Philharmonie, Haarlem, wordt gehouden. Inschrijving: www.bestaatdevrijewil.nl

We hebben niet de minste denkers aan onze zijde. De Amerikaanse bewustzijnsfilosoof en Erasumusprijswinnaar Daniel Dennett bijvoorbeeld. Volgens hem hoort Victor Lamme thuis in de ‘schurkengalerij van wetenschappers die ernaast zitten’. Onze besluiten zouden door talloze factoren worden bepaald (van het klimaat waarin we leven tot toevallige ontmoetingen met mensen die ons beïnvloeden, van het eten dat we tot ons nemen tot de boeken die we lezen).

Ik ben benieuwd hoe de discussie tussen specialisten als Lamme en Dennett verloopt wanneer zij 11 maart aanstaande in Haarlem treffen op het congres Bestaat de vrije wil? Knecht van ons brein of meester over ons eigen gedrag…

Op dit moment denk ik er het mijne van. Het mijne is dit: als topvoetballer Arjen Robben met een vijftien geniale schijnbewegingen binnen negen seconden vier tegenstanders passeert, doet hij dat voor een groot deel intuïtief (zeg: onbewust), maar als hij zijn loopbaan uitstippelt en zich voorneemt na zijn carrière als rechtvleugelspeler trainer te worden, doet hij dat voor een groot deel na overdenkingen (zeg: bewust).

Maar ik moet mijn plaats weten: ik heb amper een idee van wat zich afspeelt in de grijze cellen onder ons schedeldak. Godlof kan ik me troosten met de gedachte dat de vragen die je aandraagt in een debat bijna net zo waardevol kunnen zijn als antwoorden.