De Amerikaanse link met Leiden

Van alle stadswandelingen die het historische centrum van Leiden rijk is, volgt er één de voetsporen van de Pilgrims. Geen wonder: veel Amerikanen hebben banden met de stad.

Tekst: Flip van Doorn | Beeld: Kees Hummel

In Sleutelstad Leiden ligt een belangrijke sleutel tot de geschiedenis van de Verenigde Staten. Jaarlijks gaan talloze Amerikanen er op zoek naar de vroegste wortels van hun land, vaak ook naar hun eigen afstamming. Aan de Pilgrims wandelroute liggen alle plekken die er in dat verhaal toe doen.  

De Pilgrims waren puriteinse calvinisten die in 1609 uit Engeland vluchtten om geloofsvervolging te ontlopen. De religieuze vrijheid in de Nederlanden lokte hen in eerste instantie naar Leiden, waar ze zich vestigden. Omdat het er daar toch wel erg vrijzinnig aan toeging, besloot een deel van de groep in 1620 verder te reizen. Vanuit Delfshaven vertrokken ze voor de oversteek naar Southampton, met het schip de Mayflower zeilden ze verder naar de Nieuwe Wereld. Daar legden ze de basis voor wat later zou uitgroeien tot de Verenigde Staten van Amerika. Een van de ‘Founding Fathers’ en de tweede president van het land, John Adams, was een nazaat van leden van die eerste groep Pilgrims.

Toen de Amerikaanse president George Bush sr. in 1989 een staatsbezoek aan Nederland bracht, was Leiden een van de plaatsen die hij aandeed. Hij bleek persoonlijke motieven te hebben: zijn verre voorvader Thomas Blossom was een van de opvarenden van de Mayflower die in Leiden hadden gewoond. Ook de latere president Barack Obama – hoe merkwaardig kan de loop van de geschiedenis soms zijn – stamt van Blossom af. In totaal zijn negen Amerikaanse oud-presidenten rechtsreeks verwant aan opvarenden van de Mayflower. En met hen vele duizenden Amerikanen.    

‘In totaal zijn negen Amerikaanse oud-presidenten rechtsreeks verwant aan opvarenden van de Mayflower’

Het verhaal van de Pilgrims gaat echt leven bij de monumentale Pieterskerk. In de buitenmuur is een plaquette aangebracht die predikant John Robinson herdenkt. Hij behoorde tot de oorspronkelijke groep Britse Pilgrims die besloten in Leiden te blijven. Na zijn dood werd hij in de Pieterskerk begraven.

In de tuin van zijn huis is in 1681 het Jean Pesijnhofje gebouwd. Delen van de Engelse poort, die toegang gaf tot de tuin en de aangrenzende woningen van Pilgrims, zijn hergebruikt bij de bouw van de toegang tot het hofje. De naam Engelse Poort bleef. Jean Pesijn en zijn vrouw Marie de Lannoy hadden één dochter, die in 1655 aan de pest overleed. Bij testament bepaalden ze dat met het geld van hun nalatenschap een hofje gebouwd moest worden voor bejaarde leden van de Waalse kerk. Jean en Marie waren afkomstig uit Noord-Frankrijk en net als de Pilgrims om geloofsredenen naar Leiden gevlucht. Beide protestantse groepen zochten toenadering tot elkaar. Een van de leden van de Waalse kerk die met de Pilgrims meereisde op de Mayflower was Philippe de la Noye. Een verbastering van zijn achternaam weerklinkt in de naam van zijn nazaat en oud-president Franklin Delano Roosevelt. 

Niet ver van de Pieterskerk geeft de nauwe William Brewstersteeg een inkijkje in de tijd van de Pilgrims. Een plaquette boven de poort herinnert aan de drukkerij van Brewster, die hiervandaan religieuze geschriften verspreidde. Zigzaggend door de binnenstad vervolgt de route naar de overkant van de Nieuwe Rijn. Daar staat naast de Hooglandse kerk het intieme Leiden American Pilgrim Museum. Het woonhuis dateert uit de veertiende eeuw en is ingericht als in de tijd van de Pilgrims: de gouden eeuw. Hun geschiedenis komt tot leven in de verhalen van de gidsen.  

Dat de viering van 400 jaar Mayflower dit jaar bescheiden bleef, heeft alles te maken met de COVID-uitbraak. De expositie Besmet! in Rijksmuseum Boerhaave laat zien dat er niets nieuws onder de zon is, pandemieën zijn van alle tijden. De pest sloeg in de zeventiende eeuw hard toe in Leiden. De dochter van Jean Pesijn en Marie de Lannoy was slechts een van de zeker vijftienduizend slachtoffers. 

Ook vandaag de dag steken Europeanen de Atlantische Oceaan over en zijn daar succesvol. Een van hen is Claudy Jongstra, in 2019 Nederlands kunstenaar van het jaar. In de Verenigde Staten is ze een grootheid. Haar enorme tapijten van wol en vilt sieren er de wanden van musea, bibliotheken, universiteiten en kantoren. Museum De Lakenhal pakt dit najaar uit met een zinnenprikkelende solo-expositie van haar. Het monumentale NINE dat ze speciaal voor de gelegenheid maakte, is haar grootste werk ooit. Teruggrijpend op traditionele pigmenten uit planten die ze zelf verbouwt en op wol die ze zelf verwerkt, verbindt Jongstra haar kunst aan het aloude en wijdvermaarde Leidse laken. Om het verhaal rond te maken: Museum De Lakenhal is de laatste halte aan de Pilgrims wandelroute. Veel van de Britse Pilgrims verdienden destijds een schamel belegde boterham in de Leidse lakennijverheid.