Deugen

Wanneer hun graven niet zijn geruimd, ligt het paar nog altijd vredig naast elkaar. Hij gold als een briljant musicus en zij was een zachtaardige, intens lieve vrouw met een hart van goud. Het was een voorrecht om hun huisarts te mogen zijn. Zij stonden bij mij hoog in het vaandel. Dat ik toch met gemengde gevoelens aan dit echtpaar terugdenk heeft op de eerste plaats met de man en op de tweede plaats met mijzelf te maken. Ooit vertrouwde de vrouw mij toe dat zij wekelijks het slachtoffer was van pervers gedrag van haar echtgenoot. Plots deugde de man niet meer maar ook de band met de vrouw, die elke hulp weigerde, werd sindsdien heel ongemakkelijk.

Deugen de meeste mensen? Volgens Rutger Bregman, die – zoals op de omslag van zijn bestseller staat – ‘een nieuwe geschiedenis van de mens’ schreef, wel. Ik wil niets liever dan dat de meeste mensen zouden deugen. Dat willen wij trouwens – denk ik – allemaal. Maar wat is ‘deugen’. Deugt een man of vrouw die loyaal is aan zijn of haar collegae en werkgever maar die iemand die buiten de groep valt laat vallen? En stel dat de betreffende persoon als klokkenluider een wantoestand, waarover de rest zwijgt, aan het licht brengt… wie deugt er dan? Al dan niet deugen hangt af van de situatie én van onze opvattingen. Voor de meeste mensen houd ik mijn hand niet in het vuur. Over of zij wel of niet deugen durf ik geen uitspraak te doen.

‘Al dan niet deugen hangt af van de situatie én van onze opvattingen’

In 1998 publiceerde de cultuurhistoricus Willem Frijhoff een bundel, waarvan alleen al de titel interessant is: Heiligen, idolen, iconen. In hun zoektocht naar een eigen identiteit hebben mensen rolmodellen nodig. Dat met name pubers idolen vereren is geen toeval, want juist in deze levensfase wordt geworsteld met de vraag wie je bent. Uiteraard gun ik iedereen een idool of sportheld waarvan men volledig in de ban is. Dat idolen en sporthelden behoorlijk door de mand kunnen vallen en dán blijken helemaal niet te deugen, is bekend. Desalniettemin blijft de behoefte aan heiligen en/of idolen en/of iconen onverminderd groot. Daarvoor hebben we het zelfs over om een beetje blind te blijven.

Niemand is perfect en toch lijkt ons brein moeite te hebben om hiermee om te gaan. De briljante musicus viel van zijn troon toen zijn vrouw mij informeerde over zijn perverse gedrag. Maar doet dit gedrag afbreuk aan de muzikale prestaties, waarom ik deze man zo bewonderde. Van hulpverleners wordt verwacht dat zij in principe met iedereen – ongeacht of hij/zij deugt – om kunnen gaan: een goede relatie tussen arts en patiënt wordt gekenmerkt door maximale toenadering met behoud van distantie. Dit heilige ideaal is echter onhaalbaar omdat mensen nu eenmaal geen machines zijn die naar wens afgesteld kunnen worden. We kunnen onszelf niet in een neutrale stand zetten. Daarbij komt dat iedere hulpverlener anders in elkaar steekt.

Mijn gehele loopbaan als medicus heb ik geworsteld met vooroordelen waarop ik mij betrapte. Zo heb ik altijd moeite gehad met dronken patiënten. Veel te laat ging ik mij realiseren dat ik voor mijzelf de lat te hoog had gelegd. Ik wilde meer dan ik kon en ook het heilige ideaal waarmee ik tijdens mijn medische studie en beroepsopleiding tot huisarts werd geconfronteerd was veel te hoog gegrepen. Lukt het zonder vooroordelen te leven? Voor elke hulpverlener zou het volgens mij beter zijn om uit te gaan van de beperkingen die eigen zijn aan het mens-zijn en om met besef van de eigen sterke en zwakke punten anderen tegemoet te treden.

‘Het aanvaarden van mensen zoals zij zijn, is een moeizaam groeiproces’

Ik heb ook altijd moeite gehad met patiënten die mij een geweldige hulpverlener vonden. Waarom? Omdat ik met een verwachting werd opgezadeld die ik kon niet waarmaken. Juist degenen die mij de hemel in prezen zouden mij later weleens als een baksteen kunnen laten vallen. Menigeen heb ik op botte manier uit hun droom geholpen door te zeggen dat ik nooit helemaal te vertrouwen ben. Dat spijt mij achteraf. Het aanvaarden van mensen zoals zij zijn, is een moeizaam groeiproces en heeft iets met mildheid te maken. Of mensen al dan niet deugen is daarbij eigenlijk niet van belang. Ik laat mij ook niet leiden door het gedrag van mensen jegens anderen. Bepalend is de band die ik zelf met ieder van hen heb. En gelukkig is deze meestal goed.

Delen