Een rode ballon

Wanneer u deze woorden onder ogen krijgt en om dromen verlegen zit, stop dan even met lezen om naar een hele mooie korte film (36 minuten) te kijken. Deze dateert uit 1956, heet Le Ballon Rouge en gaat over een knalrode ballon, die op de trappen van Montmartre (Parijs) wordt gevonden door een vijf- of zesjarig jochie (Pascal Lamorisse, het zoontje van de regisseur). Samen vormen ze een onafscheidelijk koppel totdat…

https://www.youtube.com/watch?v=zNLpfEDliV0

‘Le Ballon Rouge’ wordt terecht een filmgedicht genoemd. De beelden fungeren als metafoor. Die rode ballon zou symbool kunnen staan voor een levensdroom. Een jaar nadat deze bekroonde film was uitgebracht publiceerde de Poolse dichteres Wisława Szymborska (1923-2012), die in 1996 de Nobelprijs voor Literatuur won, het gedicht Stilleven met ballonnetje* dat begint met de regels:

Niet mijn herinneringen
wens ik in mijn stervensuur,
ik wens de terugkeer
van zoekgeraakte dingen.

Na een opsomming van zoekgeraakte dingen volgt de climax:

Ook dat ballonnetje komt weer,
dat de wind wegrukte,
zodat ik zeggen kan:
er zijn geen kinderen hier.
Vlieg door het open raam,
vlieg de wijde wereld in,
laat iemand roepen: Ach!
zodat ik huilen kan.

Het ballonnetje dat ooit door de wind uit de hand was weggerukt (misschien een nare jeugdherinnering) wordt nieuw leven ingeblazen om ‘in mijn stervensuur’ wederom – maar nu in de context van bewust loslaten – de wijde wereld in te vliegen.

Alles draait om verbeelding! Dagelijks wordt in advertenties en reclames hieraan geappelleerd. We worden met droombeelden verleid om iets te kopen of te doen. Het werkt! Omzetcijfers bewijzen dat. Waarom wordt de kracht van verbeelding niet veel meer – zelfs tot het sterfbed –  ingezet in de gezondheidszorg?

In het gedicht ‘Vrienden’ ** (2003) beschrijft de eveneens Poolse dichter Adam Zagajewski (1945), al vaker als kandidaat genoemd voor de Nobelprijs, zijn een ontmoeting met zijn eveneens oud geworden kameraden.

Waar zijn toch die onzichtbare paleizen
die wij moesten bouwen –
zo zeggen hun lippen,
hun oud geworden lippen.

Met andere woorden: wat is er van onze dromen terecht gekomen? Zagajewski zet al zijn verbeeldingskracht in om zijn vrienden op te beuren:

Maak jullie geen zorgen, vrienden,
die prachtige vliegers blijven wapperen
in de herfstlucht
en leiden ons onophoudelijk
naar waar de oogst begint,
naar het land van de glanzende dagen –
waar het litteken van de blik
zich opent.

Ballonnen zijn ‘prachtige vliegers’ geworden. Blijf geloven in jouw dromen luidt zijn boodschap. Zoals bij veel gedichten van Adam Zagajewski is de laatste zin de meest raadselachtige. Een litteken springt weer open, wanneer de ontsteking nog niet tot rust is gekomen. Daarna komt pas de rust: het gaat niet om die nooit gerealiseerde ‘onzichtbare paleizen’ maar om ‘die prachtige vliegers’.

Met beelden van ‘Le Ballon Rouge’ is op YouTube een filmpje te zien bij het bekende chanson Les Ballons Rouges (1967) van Serge Lama. De chansonnier nam het liedje liggend op, want hij was nog niet hersteld van een ernstig auto-ongeluk bijna twee jaar tevoren. In zijn kindertijd – zo zingt hij – kreeg hij geen rode ballonnen maar dankzij zijn doorzettingsvermogen en verbeeldingskracht bereikt hij vol trots uiteindelijk toch de top!

Wanneer de rode ballon van Pascal door kinderen die hem achterna zitten kapot wordt getrapt – beklemmende beelden -, verschijnen er plots overal ballonnen. Samen met het jochie vliegen ze de hemel in. De verbeeldingskracht wint het van de realiteit en bewijst het gelijk van Wisława Szymborska en Adam Zagajewski. De Engelse schilder David Hockney (1937) zei in een interview met John Schoorl voor de Volkskrant: ‘Dichters spreken de waarheid, niet dokters.’

* Uit Einde en begin (Verzamelde gedichten) van Wisława Szymborska, vertaald door Gerard Rasch

** Uit Tracht de verwonde wereld te bezingen van Adam Zagajewski, vertaald door René Smeets en Kris Van Heuckelom.

Opname van ‘Les ballons rouges’ (in 2012 op YouTube gezet maar vermoedelijk veel eerder opgenomen) waarop Serge Lama wordt begeleid door een Parijs jongerenkoor:

Franse tekst van ‘Les ballons rouges’ van Serge Lama: klik hier.

Engelse vertaling van ‘Les ballons rouges’ van Serge Lama: klik hier

Delen