Een stukje eeuwigheid
Drie jochies in lompen. Met pet of muts maar twee zonder sokken en schoenen. Dicht tegen elkaar aangekropen. De blik gericht op een niet al te dik boek dat de middelste op zijn knieën houdt. Plaatjes kijken. Of zouden zij al kunnen lezen? Armoe troef. Een boek moet aanvoelen als een rijk bezit.
Deze foto is een stukje eeuwigheid. De drie kinderen zijn zeker allang dood. Overleden aan de Spaanse griep, gesneuveld in de Tweede Wereldoorlog of toch nog heel oud – maar wat heet: vijftig, zestig jaar? – geworden. Misschien is deze foto het enige wat nog aan hen herinnert.
De foto dateert uit 1915. Hij is genomen door de toen 21-jarige André Kertész (1894-1985) in Esztergom, een Hongaars stadje aan de Donau op de grens met Slowakije. Drie jaar tevoren kreeg hij zijn eerste camera. Veel foto’s van hem uit deze periode zijn gemaakt aan het front tijdens de Eerste Wereldoorlog.
De foto van de drie jongens is de oudste van een reeks met lezende mensen die eindigt met een foto die André Kertész op 22 december 1970 op de Washington Square in New York maakte. Daar woonde hij met zijn acht jaar jongere vrouw Elizabeth. In 1971 werd deze reeks uitgegeven onder de titel On Reading.
Op een wonderlijke wijze worden woord en beeld verenigd
Een fotograaf die speurt naar lezende mensen en hiervan een wereld op zich maakt. Op een wonderlijke wijze worden woord en beeld verenigd. Typisch André Kertész! Hij zoomt in op onderwerpen die anderen ontgaan. Laat ons zien dat het eeuwige zich niet schuilhoudt in grootse momenten maar in het minuscule.
Het standaardwerk over hem – His Life and Work van Pierre Borhan – verdeelt zijn oeuvre in de Hongaarse periode (1894-1925), Franse periode (1925-1936), Amerikaanse periode (1936-1962) en de Internationale periode (1963-1985). De kortste periode – een verblijf van elf jaar in Parijs – was de meest creatieve.
Van 1931 tot 1936 publiceerde André Kertész maar liefst 302 foto’s in het gratis maandblad Art & Médecine (Kunst & Geneeskunde), uitgegeven door de arts en mecenas François Debat (1881-1956), directeur van de Laboratoires Debat. Bedoeld als reclameblad, was het een cultureel tijdschrift van hoog niveau.
Van Joodse komaf emigreerde Kertész in 1936 naar de Verenigde Staten, maar het in Frankrijk verworven succes liet hier lang op zich wachten. Pas nadat hij in 1962 op 68-jarige leeftijd zijn professionele carrière had beëindigd en niet meer in opdracht werkt, kreeg hij de verdiende internationale roem.
Op 21 oktober 1977 stierf zijn geliefde vrouw Elisabeth. Kertész was lichamelijk en psychisch gebroken. Hij wilde en kon geen fotocamera meer aanraken. Toen geschiedde een wonder: Graham Nash, vooral bekend als lid van de band Crosby, Stills, Nash & Young gaf hem een polaroidcamera.
In januari 1981 maakte André Kertész – 86 jaar oud – een veelzeggende polaroidfoto van een foto met Elisabeth waarop een doornenkroon ligt. De twee jaar na zijn overlijden uitgegeven bundel The Polaroids’ (2007) bevat zeker geen fotografische meesterwerken maar is een hommage aan de liefde. Ook hierin treffen we splinters van de eeuwigheid.
