Empathie versus regels

Soms krijgt van mij verkeer van links voorrang. Zoals babbelende schoolkinderen die niet in de smiezen hebben dat zij moeten remmen voor een wagen van rechts. Of voor een haastige automobilist die te snel op het kruispunt afrijdt. Vrouwlief vindt dit maar niets. Regels zijn regels. Toeter maar flink om te laten merken dat jij voorrang hebt. Maar zelfs in het verkeer laat ik mij niet door regels verblinden. Voor mij telt te allen tijden de menselijke maat.

Sinds de zomer van 2020 spraken psycholoog Sandra van Dijk en econoom Marcel Canoy vijf keer in het Torentje met Mark Rutte over onder meer ‘de menselijke maat’. In het televisie-interview dat onze demissionair minister-president op 10 mei jongstleden gaf, kwam dit door hen aangedragen thema expliciet aan bod. Onder de titel De wetenschap achter Ruttes nieuwe stijl wijdde Lodewijk Dros hieraan vier dagen later in Trouw een zeer lezenswaardig artikel.

Dros vraagt Van Dijk en Canoy waarom de menselijke maat zo moeilijk te hanteren is: “De overheid trekt bovengemiddeld veel risicomijdende mensen aan, terwijl de menselijke maat van ambtenaren vraagt om zélf afwegingen te maken. Dat vinden ze vaak eng. Ze verschuilen zich liever achter beleid, precedentwerking en de verantwoordelijkheid van anderen. De cultuuromslag om dit gedrag te veranderen is minstens net zo nodig als die van het kabinet.”

‘Voor mij telt te allen tijden de menselijke maat’

Zou het waar zijn dat de overheid bovengemiddeld veel risicomijdende mensen aantrekt? Óf leren ambtenaren tijdens hun werk dat zij risico’s moeten vermijden? Misschien wordt het hen zelfs wel opgedrongen. In hetzelfde artikel geeft Van Dijk echter eveneens aan dat ook in het bankentoezicht en de zorg de wetgeving zó rigide wordt toegepast, dat de menselijke maat zoek is. Dat regels het van empathie hebben gewonnen, zullen veel patiënten dagelijks ervaren.

Maar hoe zou de gewenste cultuuromslag gerealiseerd moeten worden? In het televisie-interview zei Rutte dat elke organisatie en toezichthouder een plan moet maken hoe de menselijke maat weer voorop moet komen te staan. Lodewijk Dros: “De menselijke maat, dat wil iedereen wel. Maar hoe hou je rekening met persoonlijke omstandigheden, hoe beloon je medewerkers als ze de menselijke maat hanteren? Daar moet je heldere afspraken over maken, in een plan met expliciete doelen, schrijven Canoy en Van Dijk.”

‘Jezelf strak aan regels houden is gemakkelijker dan dat je wordt gedwongen om zelf na te denken’

Laat ik mij beperken tot de medische branche. Sinds drie decennia worden dokters gedrild om standaarden, richtlijnen en protocollen te volgen. Naarmate deze beter wetenschappelijk zijn onderbouwd, komt dit de geneeskunde ten goede. Maar jezelf strak aan regels houden is ook gemakkelijker dan dat je wordt gedwongen om zelf na te denken. Dokters die een eigen beleid willen uitstippelen worden door zorgverzekeraars en tuchtcolleges ter verantwoording geroepen.

Ik denk niet alleen, maar ervaar zelf ook regelmatig dat dokters zo vertrouwd zijn geraakt met protocollair handelen, dat zij niet anders meer kúnnen. Hoe zou een plan om de menselijke maat weer voorop te stellen er überhaupt uit moeten zien? Ik vrees dat dit niet anders kan dan in de vorm van iets wat als ‘super-regel’ zal overkomen: laat, wanneer het erop aankomt, empathie zwaarder wegen dan standaarden, richtlijnen en protocollen!’ Dat zal heel lastig worden. Vraag jonge dokters eerst maar eens hoe het aanvoelt om verkeer van links voorrang te geven.

Delen