Finse warmte

Sinds 2012 woont en werkt hij in Fins Lapland. En dus heeft arts/schrijver Thijs Feuth zich de mores rond de sauna aardig eigen gemaakt. Voor Arts en Auto beschrijft hij zijn ervaringen met dit typisch Finse fenomeen waar vriendschappen worden beklonken, relatieproblemen opgelost en ooit zelfs baby’s werden geboren.

Tekst: Thijs Feuth | Beeld: Shutterstock

Door het beslagen glas van de saunadeur zie ik Eeva’s contouren als ze zich afdroogt. Mijn Finse vrouw vindt één saunabeurt en één duik in het meer meestal wel voldoende. Ik niet. Ik giet een klein beetje Sandels-bier uit mijn warm geworden blikje in de kauha, de houten saunaschep waarmee je water over de hete stenen giet, en sluit mijn ogen als de damp zich aankondigt met een luid gesis. Een paar tellen voelt de stoom aan als een geseling, maar dat verandert verrassend snel in een behaaglijke warmte. De geur van mout op de gloeiende stenen – de truc met dat scheutje bier – doet me denken aan vroeger, aan de lucht waarvan ons huis tweemaal per week doordrongen was wanneer mijn moeder brood bakte.

Ik open mijn ogen en staar naar de groeiende druppels op mijn huid. De vlammen werpen flikkerend licht op de betegelde vloer en al het kleine krijgt betekenis bij de lome vermoeidheid die zich van me meester maakt.

Ondergronds

De sauna is meer dan driemaal zo oud als het christendom en nog veel heiliger ook, schreef ik in mijn roman Achter de rug van God. Zevenduizend jaar geleden bouwden ze hier in Finland al ondergrondse rooksauna’s om de barre winters te doorstaan. Niet alleen om erin op te warmen, maar ook om het lichaam te wassen. De sauna was tot halverwege de vorige eeuw zelfs de aangewezen plek om te bevallen. Sommige van mijn oudere patiënten gaan er prat op dat ze in de sauna geboren zijn.

Hoewel de sauna die functie inmiddels niet meer heeft, neemt hij in het dagelijks leven van de doorsnee Fin nog steeds een belangrijke plaats in. Vrijwel elk huis heeft een sauna, en voor flatappartementen is er meestal een gedeelde sauna die bewoners kunnen reserveren. En als er geen meertje voorhanden is, volstaat een douche.

Sommige van mijn oudere patiënten gaan er prat op in de sauna geboren te zijn

Veel Finnen gaan eenmaal per week, zoals Eeva en ik, maar er zijn er ook die dagelijks gaan. En dat is gezond volgens een groot prospectief Fins cohortonderzoek, dat aantoonde dat mensen die minstens vier keer per week de sauna bezoeken, door de bank genomen ouder worden en minder te maken krijgen met cardiovasculaire aandoeningen dan mensen die slechts eenmaal per week gaan. Dat lijkt het gevolg te zijn van een bloeddrukverlagend effect. Wel is voorzichtigheid geboden voor kleine kinderen en mensen met ernstige ziekten.

Behalve voor alledaags gebruik warmen de Finnen de sauna ook op bij bezoek van vrienden of familie. Bij bruiloften en andere feesten komt de sauna er eveneens vaak aan te pas. Zo ook bij onze eigen bruiloft, ruim een jaar geleden. Het was zomer en dus werden er berkentwijgen geplukt die men – bijeengebonden tot een bos, een vihta (of: vasta) – gebruikt om zichzelf of elkaar zachtjes te slaan; een intieme bezigheid, voorbestemd voor naasten, een oude traditie waar geneeskrachtige werking aan werd toegedicht.

Biertruc

De frisse geur van berkenblad is onlosmakelijk verbonden aan de zomerse sauna, want de berk is slechts een paar maanden groen. Als vervanger van de vihta zijn er middeltjes te koop die, opgelost in het water dat over de saunastenen wordt geworpen, geuren opwekken van bijvoorbeeld berkenblad, eucalyptus of teer – dat laatste is ook al zo’n typische geur waar de Finnen dol op zijn. De truc met het bier heb ik ooit zelf bedacht, maar later hoorde ik dat meer Finnen bier opgieten.

Met goede vrienden ga je meestal naakt, maar als mannen en vrouwen samen naar de sauna gaan, wisselt het per gelegenheid. Daar zijn in Finland geen echte regels voor en in feite maakt het ook niet veel uit. Als je de enige bent in je nakie, of juist in zwembroek of bikini, zal niemand je daarop aankijken. Er zijn sowieso weinig regels bij de Finse sauna: je kunt zo lang of kort gaan als je prettig vindt, de een houdt van heet terwijl de ander het liever wat behaaglijker heeft. De enige regel die de sauna kent, is dat je elkaar in je waarde laat: geen ruzie of seksuele toespelingen. Een biertje drinken of worsten braden op de kachel in de privésauna is heel gewoon.

Ik neem een tweede duik in het meer en klim de steiger op. Met een handdoek om mijn middel luister ik naar de parelduiker die met zijn hoge roep de stilte doorbreekt. En dan is er niets, geen geluid, op de zachte tikjes na van druppels die onder me op de houten steiger belanden.

In de Koude Oorlog

In de sauna worden vriendschappen beklonken, kampioenschappen gevierd en relatieproblemen opgelost. Oud-president Urho Kekkonen bedreef er zelfs politiek. In de dampen van zijn sauna op Tamminiemi zijn belangrijke politieke deals gesloten, waarvan die met Nikita Chroesjtsjov, leider van de Sovjet-Unie, ongetwijfeld de bekendste is. In 1960, op de zestigste verjaardag van Kekkonen, verbleven de twee tot vijf uur ’s ochtends in de sauna. Kekkonen gooide telkens wat water over de stenen om de hitte zo veel mogelijk op te voeren en bleef maar bier aandragen. Onder de druk van de hitte en de alcohol stemde Chroesjtsjov in met meer handelsvrijheid voor Finland, zodat het land betrekkingen kon opbouwen met West-Europa. Er zijn er die zeggen dat Finland zijn onafhankelijkheid tijdens de Koude Oorlog nooit had kunnen behouden zonder de sauna op Tamminiemi.

(Fragment uit Thijs Feuths roman Achter de rug van God)

 

Delen