Help, een studieschuld

Studeren is duur. Als je ouders lief aankijken geen zin heeft, zit er niets anders op dan aan te kloppen bij DUO. Voor je het weet, sta je duizenden euro’s rood. En dat zorgt voor stress en kopzorgen bij veel studenten, zo blijkt uit onderzoek. Terecht of niet? 

Tekst: Martijn Reinink Beeld: Tamar Smit

Zeventien jaar is Merijn Westbroek nog maar als ze begint aan de opleiding verloskunde in Rotterdam. Ze wil graag op kamers, maar haar ouders zijn niet in de omstandigheid haar te sponsoren. En dus vraagt ze een studielening aan. Dat stelt niks voor. Een paar muisklikken en de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) maakt elke maand 600 euro naar haar over. Als blijkt dat ze daarmee toch niet helemaal uitkomt, zet ze de lening op maximaal: 1.000 euro per maand. “Dan log je in bij DUO en zie je ineens: 25.000 euro in het rood”, verzucht Merijn. “Voordat je leven goed en wel begonnen is, heb je al een torenhoge schuld opgebouwd. Daar had ik wel stress van: hoe ga ik dit ooit terugbetalen?”

Merijn is zeker niet de enige, blijkt uit een onderzoek dat Motivaction in opdracht van het Interstedelijk Studenten Overleg (ISO) eerder dit jaar uitvoerde naar de relatie tussen een studielening en het welbevinden van hbo- en wo-studenten. Van de studenten die lenen, zegt 73 procent hierdoor druk of klachten te ervaren. Twee op de vijf is emotioneel uitgeput. Een op de vijf is bezorgd over het krijgen van een burn-out. 

Of deze cijfers ook van toepassing zijn op (para)medisch studenten weten de onderzoekers niet, maar zij verwachten dat ‘deze studierichtingen naar verhouding vertegenwoordigd zijn in de steekproef’.

‘Alles om de lening zo laag mogelijk te houden’

Uit de steekproef blijkt dat 63 procent van de 563 ondervraagde hbo’- en wo’ers prestatiedruk voelt als gevolg van een studielening. Zij doen er alles aan om zo snel mogelijk af te studeren, vanwege de oplopende studieschuld. Herkenbaar, zegt Merijn. “Elke maand vertraging betekent wéér een enorm bedrag erbovenop. En als je een maand uitloopt, moet je meteen weer een half jaar collegegeld betalen.” 

Net als twee derde van de lenende hbo’ers werkt Merijn ook om haar studie te kunnen betalen. “Een bijbaan tijdens het schooljaar en in de zomer veel werken om een buffer op te bouwen. Je doet alles om die lening zo laag mogelijk te houden, al schiet dat met het minimumloon niet echt op.”

De helft van de lenende studenten geeft aan vanwege de kosten af te zien van sociale activiteiten. Daar herkent Merijn zich niet in. “Het voelt niet goed om een dure vakantie te boeken met zo’n hoge schuld, maar sociale activiteiten heb ik er niet echt door gelaten. Al heb ik weleens een feestje geskipt of kon ik in het weekend niet naar mijn ouders, omdat ik moest werken.”

Inmiddels zijn er diverse hogescholen die inspelen op de ‘studieschuldstress’ van studenten. Zo introduceerde InHolland Den Haag afgelopen jaar het project Financieel Slim Studeren en is de Hanzehogeschool in Groningen, waaraan verschillende gezondheidsstudies verbonden zijn, recent gestart met een cursus Omgaan met geld. Nynke Beintema, manager studentzaken bij de Hanzehogeschool, legt uit waarom. “Na alle berichtgeving over stress zijn we het afgelopen studiejaar met studenten in gesprek gegaan over de oorzaken van stress. Het nieuwe leenstelsel, de studieschuld, werd daarbij geregeld genoemd, maar er zijn meer oorzaken. De druk van sociale media: de fear of missing out. Studenten leggen zichzelf druk op: je moet het goed doen, anders heb je een slecht cv. Ouders leggen druk op: het is duur, je móet in vier jaar afstuderen. En dan is er nog sociale druk: je moet naar de kroeg en je moet drinken, wat weer geld kost. Zo zie je dat het één het ander versterkt.”

Preventief inzicht

Met cursussen op het gebied van slaap, voeding, studieplanning en financiën wil de Hanzehogeschool preventief iets doen aan stress onder studenten. “We willen ze handreikingen bieden en vaardigheden aanleren”, zegt Beintema. “Zo hebben we gemerkt dat velen moeite hebben met financieel plannen. Daarbij willen we ze helpen. En we willen ze inzicht geven. Een studieschuld van 40.000 euro schrikt af, maar je mag er 35 jaar over doen om deze schuld af te lossen. Wat kost dit je dan per jaar? En per maand?” 

De hogeschool werkt bij de cursus Omgaan met geld samen met de Groningse Kredietbank; studenten melden zich vrijwillig aan en gaan in groepjes van vijf of zes aan de slag.

Niet goed inschatten 

Zo’n cursus had verloskundestudent Merijn in het begin van haar studie ook wel wat geleken. “Als je jong bent en nooit echt in aanraking bent geweest met geldzaken en je ziet zulke grote bedragen, dan kun je niet zo goed inschatten wat dat betekent voor je toekomst.” Dat blijkt ook wel uit eerder genoemde steekproef: zeven op de tien studenten geeft aan vanwege hun studieschuld bang te zijn voor financiële woongevolgen later. 

Herman Bruurmijn, financieel adviseur bij VvAA, legt uit wat deze woongevolgen inhouden: “Het is niet zo dat je vanwege een studieschuld geen hypotheek kunt krijgen, maar een studieschuld heeft wel impact op je leencapaciteit.” Hij komt met een voorbeeld. “Als je met z’n tweeën bent en je verdient beiden 35.000 euro per jaar, dan kun je bij een hypotheekrente van 2,1 procent een hypotheek opnemen van ongeveer 350.000 euro. Met een studieschuld van 40.000 euro kun je met dezelfde inkomens 300.000 euro lenen.” 

Nu wordt een studieschuld (nog) niet bij het BKR (Bureau Krediet Registratie) geregistreerd, wat betekent dat je deze zou kunnen verzwijgen bij een hypotheekaanvraag. Bruurmijn raadt dat af. “In de eerste plaats omdat het een strafbaar feit is. Door een schuld te verzwijgen, pleeg je valsheid in geschrifte. Daar komt bij dat je een risico neemt. Mocht je ooit in de financiële problemen geraken en het blijkt dat je een studieschuld hebt achtergehouden, dan mag de hypotheekverstrekker je huis verkopen.”

Ver van haar bed

Voor Merijn is dit allemaal nog ver van haar bed. Ze is net begonnen aan haar laatste jaar. Om haar studieschuld maakt ze zich inmiddels niet meer zo druk. “In het derde jaar van de studie kwam ‘ondernemerschap’ aan bod, waarbij we inzicht kregen in wat we later gaan verdienen. Voor de opleiding verloskunde geldt dat je min of meer baangarantie én een goed inkomen hebt, ook als starter. Dat geeft rust.” Al voelt het nog steeds ‘niet fijn’ om een schuld te hebben. “Ik ben niet van plan om 35 jaar af te lossen.” 

Dat is ook wat het Nibud adviseert: het beste is om je studieschuld zo snel mogelijk af te lossen. “Dat gevoel snap ik”, zegt financieel planner Bruurmijn. “Maar toch is het vaak verstandiger om de studielening te laten staan, omdat het een goedkope lening is, waar je geen of nauwelijks rente over betaalt. Als je geld op je spaarrekening hebt staan, dan kun je dat bijvoorbeeld beter voor de aankoop van een huis gebruiken.”

Aflossen
Nu de PvdA om is, is de meerderheid van de Tweede Kamer voor een comeback van de basisbeurs, maar vooralsnog moet je je studielening ‘gewoon’ terugbetalen. In het oude stelsel was de maandelijkse studiebeurs een gift, mits je binnen tien jaar afstudeerde. Met de invoering van het nieuwe leenstelsel in 2015 is deze gift voor hbo- en wo-studenten veranderd in een ‘studievoorschot’, dat je binnen 35 jaar moet terugbetalen. De verplichte aflosfase (eerder aflossen mag altijd) begint twee jaar na het afronden van je studie. Op dat moment stelt DUO het maandbedrag vast op basis van je studieschuld, de rente (die je betaalt vanaf het moment dat je de lening ontvangt) en het inkomen van jou en je eventuele partner. Tijdens het afbetalen kun je gebruikmaken van vijf ‘jokerjaren’ waarin je niet hoeft af te lossen. De rente loopt dan wel door.
Tijdens je studietijd stelt DUO elk kalenderjaar het rentepercentage opnieuw vast. Op 1 januari van het jaar waarin de aflosfase begint, stelt DUO het rentepercentage steeds voor vijf jaar vast. Zo betaal je vijf jaar lang hetzelfde bedrag aan rente en aflossing, waarna het rentepercentage opnieuw wordt vastgesteld. De rente bij de rentevaste periode vanaf 1 januari 2019 is 0,00 procent.

Delen