‘Ik dacht dat het wel mee zou vallen’

Verpleegkundige over vrouw-zijn in Saoedi-Arabië

Ruim twintig jaar duurde het voordat verpleegkundige Desiree Janssen (56) haar ervaringen in Saoedi-Arabië kon opschrijven. De bizarre situaties waar ze getuige van was of ook zelf in belandde, raken haar nog steeds. Temeer omdat aan de positie van vrouwen in het streng-islamitische land sindsdien nagenoeg niets is veranderd.

Tekst: Anouk Brinkman| Beeld: De Beeldredaktie/Freek van den Bergh

Op de eerste hulp van het Saoedische ziekenhuis, waar Desiree Janssen als verpleegkundige werkt, komt een jonge student binnen met hartfalen. Janssen, destijds 32 jaar, hoort van een collega dat de vrouw niet is gereanimeerd, omdat haar vader, tevens haar voogd, niet bereikbaar was. Volgens een fatwa, een juridisch islamitisch advies, worden vrouwen niet gereanimeerd, tenzij hun voogd daarvoor toestemming geeft. Een doktersbezoek zou ertoe kunnen leiden dat een vrouw haar lichaamsdelen aan de arts laat zien en dat is alleen toegestaan in noodgevallen. Janssen is sprakeloos als de collega haar dit vertelt. Het lukt haar niet meer zich te concentreren op haar werk.

‘Je ondergaat wat er allemaal om je heen gebeurt, maar bepaalde dingen zijn zo heftig dat ze niet te bevatten zijn’

Een paar maanden eerder is Janssen op het vliegtuig naar het Arabische land gestapt. Het is begin jaren negentig, Ze heeft net haar relatie verbroken en het avontuur lonkt. De verpleegkundige, destijds werkzaam op de afdeling Neurologie van het Haagse Leijenburg Ziekenhuis (nu Haga Ziekenhuis, red.), wil naar het buitenland. “Ik overwoog naar Zwitserland te gaan, maar een collega adviseerde me in een niet-westers land te gaan werken. Haar ervaring was dat in Europa al gauw van je verwacht wordt dat je opgaat in de massa. Ze had zelf ook in Saoedi-Arabië gewerkt en was daar razend enthousiast over: je werd er goed opgevangen, je kreeg een uitgebreide introductieweek en er werd volop gefeest; dat beeld sprak mij aan. Ze vertelde ook over alle regels waar je je als vrouw aan moest houden, maar ik kon me daar op dat moment weinig bij voorstellen en dacht dat het allemaal wel mee zou vallen.”

Verliefd op een collega

Eenmaal aan de slag blijkt daarvan geen sprake. Al snel wordt Janssen op de werkvloer geconfronteerd met een echtpaar waarvan de man wil weten of zijn vrouw nog vruchtbaar is. Ze hebben vijf dochters, maar de man wil dat zijn vrouw hem nog een zoon schenkt. Als dat niet mogelijk is, gaat hij op zoek naar een tweede vrouw. “Ik herinner me nog hoe mooi ze eruitzag, behangen met gouden armbanden”, blikt Janssen terug, “maar ook hoe bang ze was. Dat contrast, wat heb je dan eigenlijk? Bijna een
leeg leven, zo kwam het op mij over.”

Als Janssen verliefd wordt op een Arabische collega, zoekt ze de grenzen van de religieuze wetten op; ondanks de risico’s op zware straffen, want mannen en vrouwen mogen alleen met elkaar op stap als ze zijn getrouwd. Als het stel na een afspraak ternauwernood weet te ontkomen aan de religieuze politie, zet haar collega een punt achter de relatie.

Openbare executie

Tijdens een personeelsuitje is Janssen getuige van een openbare executie. Als ze hoort waar een grote groep mensen op staat te wachten, kan ze haar nieuwsgierigheid niet bedwingen. Ze wurmt zich door de menigte en ziet vol ongeloof hoe een beul het hoofd van een man afhakt. Toch blijft de avontuurlijke Janssen de grenzen opzoeken. “Je ondergaat wat er allemaal om je heen gebeurt, maar bepaalde dingen zijn zo heftig dat ze niet te bevatten zijn”, blikt ze terug. Al zou ze het nu niet meer zo bont maken. “Ik juich het nog steeds toe als een westerse vrouw in Saoedi-Arabië aan de slag wil, maar ik zou iemand nu wel op het hart drukken: hou je buiten de compounds aan de regels. De risico’s zijn te groot.”

De culturele kloof in het openbare leven is gigantisch en is ook in het ziekenhuis voelbaar; het contact met de Arabische collega-tolk moet stiekem en een scherm in het bedrijfsrestaurant scheidt de mannelijke van de vrouwelijke collega’s. Deze voor westerse begrippen middeleeuwse taferelen staan in groot contrast met de moderne medische technologie waar het Saoedische ziekenhuis over beschikt. Janssen: “Op het gebouw en de moderne apparatuur viel niets aan te merken. Er is geld in overvloed. Voor de vele schatrijke prinsen die er wonen, wordt goed gezorgd.”

Meer begrip

Sinds haar buitenlandervaring kijkt Janssen met andere ogen naar patiënten met een Arabische afkomst. “Ik heb veel meer begrip voor ze en neem hun achtergrond mee in mijn contact. Als een vrouw samen met haar echtgenoot komt, weet ik dat deze heel stellig kan zijn en dat ik rekening moet houden met zijn mening.”

Al op weg naar huis besluit Janssen: binnen nu en twintig jaar ga ik hier een boek over schrijven. Tijdens het schrijfproces twijfelt Janssen of ze het verhaal wel wil uitbrengen. “Ik vond het spannend en vroeg me af wat er op mijn pad zou komen als ik mijn ervaringen openbaar zou maken. Daarom heb ik het verhaal aan een collega die moslima is laten lezen en zij vond het prachtig. Dat gaf de doorslag. Daarbij blijft het mijn interpretatie van de werkelijkheid, het is een roman, dus hier en daar zijn personages samengevoegd of verhaallijnen spannender gemaakt. Maar alles is op waarheid gebaseerd. Het boek is bedoeld om verbinding te zoeken en duidelijk te maken hoeveel vrijheid we hier in Nederland hebben. Het is belangrijk om subgroepen in onze samenleving niet te isoleren, want dan krijgen de tegenstellingen de overhand. Als je elkaar met respect benadert, hoeven we ook niet bang te zijn voor onze vrijheid.”