‘Ik geloof in de dialoog’

Nadat hij jarenlang in oorlogsgebieden werkte, keerde Ashis Brahma terug naar Nederland. Zijn opleiding tot arts M+G heeft hij officieel nog niet afgerond, maar hij werd in de pandemie wel hét gezicht van de GGD. 

Geen fraaie boekenkast, maar een wand met post-its op de achtergrond. Een casual blouse in plaats van een witte jas – die was alleen voor de film. En nee, Ashis Brahma (51) zit vandaag ook niet in een leren fauteuil. Maar als hij in beeld verschijnt – vanwege storm Eunice hebben we online afgesproken – heb je toch even het idee dat je in de bioscoop zit. De GGD-arts moet er hard om lachen: “Ik ga niet rappen vandaag.” Voor wie het heeft gemist: als rapper Ashis B. en als acteur in zijn eigen actiefilm, The Road to Protection, lichtte Brahma afgelopen najaar jongeren voor over coronavaccinaties. De video’s maakten deel uit van een campagne van VWS en werden op YouTube en in reclames in de bioscoop vertoond. “Sommige scènes moesten wel zestig keer opnieuw. Ik dacht dat ik gek werd. Maar het was echt heel gaaf om te doen.”

Al was de GGD-arts naar eigen zeggen niet de beoogde hoofdrolspeler. “Ik was 51e keus”, zegt hij met een stalen gezicht, maar deze ochtend wordt al snel duidelijk: bij Brahma is de lach nooit ver weg. “Als je jongeren wilt bereiken, moet je geen oude zak met een grijze baard inzetten, maar alle topinfluencers waagden zich er niet aan. Ik was de eerste vis die hapte. Niet voor eer en glorie, maar om uitleg te geven, de geest te prikkelen. Ik geloof dat je met creativiteit veel kan bereiken. En wat je ook van die video’s vindt, ze zijn miljoenen keren bekeken en geven met een knipoog antwoord op basale vragen.” 

Brahma wordt inmiddels op straat herkend. Hij krijgt overwegend positieve, maar ook wel vervelende reacties. “Ik ben voor alles en nog wat uitgescholden. ‘Hé dikzak, ga jij mij vertellen hoe het moet?’” Hij haalt zijn schouders op. “Als de inhoud je niet bevalt, richt je je op de boodschapper, en ik ben nou eenmaal niet de dunste man op aarde. Je weet van tevoren: als je de spotlight pakt, krijg je gezeik.” Hij trekt wel een grens tussen beledigingen en bedreigingen. “Doodsbedreigingen heb ik bij de politie gemeld. Beledigen mag, maar bedreigen, ook al komt het voort uit onmacht, is onacceptabel.” Al kan hij online bedreigingen met zijn achtergrond wel enigszins relativeren. Jarenlang heeft Brahma in conflictgebieden gewerkt. “Ik ben met stokken geslagen, ik weet hoe het is om gebombardeerd te worden, om een pistool tegen je hoofd en een mes tegen je buik te krijgen.”

De drang om in dit soort gebieden te werken, wakkert op verschillende momenten in Brahma’s leven aan. Allereerst door zijn ouders. Zij gieten hem met de paplepel in dat je eerst iets voor een ander en pas daarna iets voor jezelf doet. En ze laten hem de wereld zien. Het gezin reist veel, regelmatig naar India, waar Brahma’s vader is geboren en getogen. “Van jongs af aan ben ik blootgesteld aan allerlei culturen. Zag ik armoede, klassenverschillen. Daarnaast is lezen altijd een soort verslaving geweest. Over van alles: economie, religie, ontwikkeling. Al heb ik ook van het studentenleven genoten hoor. Ik was een notoir feestbeest.” 

Genocide in Rwanda 

In 1994, halverwege zijn studie geneeskunde, verandert zijn kijk op de wereld als Brahma beelden ziet van de genocide die zich in Rwanda voltrekt. “Militia hakten met machetes in op weerloze burgers, maar de wereld keek de andere kant op. Dat mensen elkaar doodmaken, is erg. Maar de onverschilligheid daarover vond ik nog erger. Dat heeft mij enorm geraakt. Ik dacht: als ik ooit de kans krijg, wil ik dáár werken.”

Met zijn artsenbul op zak gaat Brahma eerst naar India om zijn roots beter te leren kennen en werkervaring op te doen. “Die periode is vormend geweest voor de rest van mijn leven.” Het is ruim twintig jaar geleden, maar het beeld van een ernstig zieke vrouw met twee zieke kinderen komt direct bij hem boven. “Ze hadden kala azar, zwarte koorts. Haar man was daaraan al overleden. In Calcutta zouden ze behandeld kunnen worden, maar de vrouw wilde niet mee. Ze geloofde in natuurgeneeswijze, wat betekende dat zij en haar kinderen zouden sterven. Dat deed me veel, maar het was ook een belangrijke les. Je kunt nog zoveel kennis en vaardigheden hebben, als je iemand niet kunt bereiken, kom je nergens. Tijdens mijn studie trok de curatieve wereld me ook, maar in India heb ik besloten om me op de maatschappij als geheel te richten: ziektes voorkomen en mensen iets leren.”

‘Je kunt nog zoveel kennis en vaardigheden hebben, als je iemand niet kunt bereiken, kom je nergens’

In eerste instantie over de grens. Na een master tropical medicine in Londen solliciteert Brahma bij Artsen zonder Grenzen en komt hij in Burundi terecht, waar ze kampen met de naweeën van de genocide. “Ik blufte dat ik Frans sprak.” Weer die lach: “Je moet een beetje durf hebben in het leven.” Vervolgens werkt hij in onder andere Rwanda, (Zuid-)Soedan, Ethiopië en Tsjaad. “In gebieden waar de beschaving het verst weg is, is menselijkheid het dichtstbij. Dat is zo verrijkend om mee te maken. De veerkracht, de waardigheid, het gevoel voor humor van mensen die alles hebben verloren, gedehumaniseerd worden, dat heeft diepe indruk op mij gemaakt.”

Daarin ziet hij een gelijkenis met de eerste coronagolf in Nederland. “De verpleeghuizen zijn toen behoorlijk in de steek gelaten, dan zeg ik het nog heel aardig. In een verpleeghuis waar mensen van Indische komaf wonen, stierven 71 van de 100 bewoners. Hoe dat huis draaiende werd gehouden door familieleden, vrijwilligers en een of twee professionals – de rest was ziek – deed me denken aan Afrika: zoveel liefde, waardigheid en humor tijdens zo’n harde klap. Ik vind het fantastisch om te zien hoe Nederland, het overgrote deel van Nederland, opstaat als het misgaat.”

Geëvacueerd 

In zijn ‘Afrikaanse jaren’ ziet Brahma het vaak misgaan, op gruwelijke wijze. Dat gaat hem niet in de koude kleren zitten. “Mijn chauffeur werd neergeschoten. In Burundi zag ik de smeulende restanten van een uitgebrand dorp. In Tsjaad werd ik geëvacueerd door Franse militairen omdat rebellen de hoofdstad binnenvielen. Ik werkte in het streekziekenhuis, was bezig een stichting op te richten tegen blindheid, gaf les op de universiteit. Overal waar ik heb gewerkt, probeerde ik mezelf zo snel mogelijk overbodig te maken. Ik verdiende nauwelijks iets, maar was wel gelukkig. Dat ik daar weg moest en in een vliegtuig kón stappen en anderen niet, daar heb ik een tik van gekregen.”

‘Ik werkte al tien jaar als dokter, maar voor een vliegticket moest ik bij mijn ouders aankloppen’

Voor en na een burn-out trekt Brahma door de Verenigde Staten om te vertellen wat hij in Afrika heeft meegemaakt. “In moskeeën en synagogen, op kleuterscholen, op radio en tv. Ik wil laten zien dat we als mensen verbonden zijn en het hielp om mijn eigen leed te verwerken.” In Oeganda vindt hij een ‘wat rustiger leven’. Hij helpt een ziekenhuis op te zetten en geeft les op de universiteit, waaraan hij nog altijd als ‘visiting professor’ verbonden is. Hij ontmoet er zijn (inmiddels ex-)vrouw en krijgt er twee kinderen. Dat is een belangrijke reden om in 2013 terug te keren naar Nederland. “Ik wilde een veilig bestaan voor de kinderen en ik zat op zwart zaad. Ik werkte al tien jaar als dokter, maar voor een vliegticket moest ik bij mijn ouders aankloppen.”

Omdat hij zich al zijn hele leven bezighoudt met infectieziekten ligt een opleiding tot arts infectieziektebestrijding voor de hand. Dat doet hij in combinatie met de opleiding forensische geneeskunde. “Ik hou van de randen van de maatschappij. Van waar het schuurt.” Brahma is nu geregistreerd als forensisch arts, maar mag zich (nog) geen arts Maatschappij + Gezondheid noemen. “Ik heb belachelijk veel gewerkt om mijn gezin te kunnen onderhouden, doe van alles naast mijn reguliere werk en ik ben gewoon te eigenwijs. Ik pas niet zo goed in het opleidingsdoosje. Ik voldoe aan alle voorwaarden, maar je moet de ‘bonbonnetjes’ netjes in het doosje stoppen, bij mij liggen ze er schots en scheef in. Dat is geen verwijt aan de opleiding. Dat ligt aan mijzelf.” 

Luide trom 

Het werken op de afdeling infectieziektebestrijding bij de GGD – eerst in Gelderland, sinds oktober vorig jaar in Amsterdam – bevalt hem zeer. “Het is heel divers. De GGD heeft wel honderd taken; ik heb contact met allerlei instanties, professionals en burgers.” Al heeft de afgelopen twee jaar natuurlijk vooral in het teken van COVID gestaan. “De minister heeft heel veel van de GGD gevraagd. Soms leek het onmogelijk, maar we hebben aan alle wensen kunnen voldoen. Met tienduizenden extra medewerkers hebben we tientallen miljoenen testen afgenomen en prikken gezet, miljoenen bron- en contactonderzoeken gedaan, bellijnen bemenst, complexe maatregelen in eenvoudige taal verwoord én ook nog alle basistaken ernaast gedaan.” Of de GGD daarvoor voldoende waardering krijgt? Voor het eerst in anderhalf uur valt Brahma een moment stil. “Bij de GGD werken bescheiden, intrinsiek gemotiveerde mensen die niet op de luide trom slaan. Daar zijn andere vakgebieden beter in. Het is geen wedstrijd, maar als je sec kijkt naar wat de GGD voor elkaar heeft gekregen, is dat onvoorstelbaar. Daar ben ik supertrots op.”

‘Als je sec kijkt naar wat de GGD voor elkaar heeft gekregen, is dat onvoorstelbaar. Daar ben ik supertrots op’

Los van COVID-19 zou de GGD in Brahma’s ogen wel wat zichtbaarder mogen worden. “Het huidige zorgstelsel, met de focus op symptoombestrijding, is niet houdbaar. Dat is straks niet meer te bekostigen. We moeten aan de voorkant gaan zitten: met goede keuzes en interventies onze samenleving zo gezond mogelijk houden. Huisartsen kunnen daar een voorname rol in spelen, maar de GGD ook. Niet door met het vingertje te wijzen: ‘Je moet afvallen en stoppen met roken’. Wél door verbinding tot stand te brengen, partijen bij elkaar te brengen, voorbeelden van gezonde verhalen te delen.” 

Dat is ook het uitgangspunt van de stichting Dit is goede zorg die Brahma met vier gelijkgestemde zorgprofessionals met verschillende achtergronden heeft opgericht. “We staan voor grote maatschappelijke vraagstukken en enorme uitdagingen in de zorg. Pasklare oplossingen zijn er niet, maar er zijn wel heel veel mensen die de zorg willen verbeteren. Alleen zitten ze vaak in hun eigen silo. Wij willen mensen uit die verschillende silo’s bij elkaar brengen in de vorm van blogs, vlogs, podcasts, webinars en op locatie. Niet om in debat te gaan, maar om perspectieven uit te wisselen. Ik geloof in de dialoog aangaan. Dat deed ik in Afrika, dat doe ik als ik tijdens een forensische dienst een gevangene bezoek in de cel en dat doe ik tijdens mijn werk in de coronabestrijding. Als het bijdraagt desnoods als rapper.”