Jezelf zijn

Alleen wie goed kijkt ontdekt links op de foto uit de Magnum Collection – op één persoon na in de schaduw van zo’n typisch bouwsel uit de eerste helft van de vorige eeuw – zeven mensen. Voor de rest is het stukje boulevard langs de zee, wat in beeld komt, verlaten. Rechts figureert een witte vuurtonen met rood puntdak als een kort, dik kleuterpotlood dat omhoog wijst, links schreeuwt het achterste deel van een geparkeerde, bloedrode wagen tevergeefs om aandacht. Want dwingend valt het oog op twee kinderen die een ijsje eten.

Het is bijna of het tweetal op de foto is geplakt. Ze zijn van onderen gefotografeerd en lijken daardoor groter. De lengte van het hoofd van het meisje is ongeveer een-vijfde van haar lichaamslengte: ze zal dus circa vijf jaar zijn; de jongen – haar broertje? – schat ik iets ouder. Het moet een warme dag zijn geweest maar wellicht vroeg de fotograaf de kinderen om even te poseren: hun ijsjes zijn namelijk al behoorlijk gesmolten. Dan wordt het al snel geklieder.

Alsof de foto in scène is gezet is er ijs geknoeid op het linker onderbeen van de één en het rechterbeen van de ander. ‘Hoelang laat je ons wachten,’ lijkt het meisje te zeggen. De jongen wendt zijn blik af; ook hij heeft er genoeg van.

Voor de kinderen liggen een paar spetters ijs op de grond. De foto is dus niet gefotoshopt en dat kan ook niet want Martin Parr (1952), zoals de fotograaf heet, heeft hem in het midden van de jaren tachtig van de vorige eeuw gemaakt.

Hoe vaak heb ik het niet tegen patiënten maar ook tegen mijn eigen kinderen gezegd: probeer jezelf te blijven. Zelf kreeg ik dit advies trouwens ook menigmaal. Maar wat betekent ‘jezelf blijven’? Jezelf niets van anderen aantrekken? Kijk naar de wereld om je heen, dan weet je waartoe dat kan leiden.

Ik vermoed dat de meeste mensen denken dat ze zichzelf kunnen zijn wanneer zij zich kunnen ontspannen: na het werk, in het weekend en op vakanties. De foto van de twee kinderen is op één van deze momenten genomen op een verloederde plek aan zee niet ver van Liverpool waar ooit de jetset verpoosde. Hij maakt deel uit van de serie The Last Resort uit 1986, waarmee de Britse fotograaf Martin Parr direct grote bekendheid kreeg. Drie jaar tevoren verscheen zijn eerste fotoboek: Bad weather, met slecht weer genomen zwart-wit foto’s van met name mensen.

Parr is verzot op ansichtkaarten en heeft zich hierdoor ook laten inspireren.  Hij heeft in veel landen fotoseries gemaakt en zou zowel voor glossy tijdschriften als reisgidsen de prachtigste foto’s kunnen schieten. De mensen die figureren in The Last Resort komen hier om te ontsnappen aan de sleur en de stress van het dagelijks bestaan, om zich te ontspannen en om even zichzelf te kunnen zijn. Maar wat we krijgen te zien zijn allesbehalve leuke vakantiekiekjes: zich vervelende volwassenen, chagrijnige kinderen, een hoop rotzooi en sfeerloze decors.

Dromen die ons door de consumptiemaatschappij worden opgelegd doorprikken

De inmiddels wereldberoemde Parr wordt geprezen om zijn satirische kijk op mensen. Soms denk je dat hij inderdaad mensen te kijk wil zetten. Zelf vermoed ik echter dat de fotograaf dromen die ons door de consumptiemaatschappij worden opgelegd wil doorprikken. De keerzijde van de trend, waarbij mensen van actieve individuen veranderen in consumenten die alles ‘als beleving’ passief ondergaan, heet verveling.

Zeven jaar na The Last Resort werd dat het thema van Bored Couples en ook later zou het thema ‘verveling’ een paar keer in zijn omvangrijke oeuvre terugkeren. Een ander aspect van diezelfde ontwikkeling wordt uitgelicht in Small World (1995): het massatoerisme heeft mensen in zijn greep gekregen. Juist op die momenten, waarop we onszelf willen en denken te zijn, laten wij ons als gewillige kuddedieren van attractie naar attractie sleuren en ontkomen we niet aan de verleiding van de meest dwaze dingen.

Parr verwijst hiernaar met zelfspot. Op zijn eerste overzichtsexpositie in Duitsland (t/m 10 november in het NRW-Forum, Düsseldorf) hangt een komische reeks zelfportretten: als sjeik, sparring judoka van Poetin, hoogleraar, poserend naast een bekende voetballer, astronaut e.d. Ook op één van de foto’s uit de serie ‘Bored Couples’ figureert hij zelf.

Kunnen mensen dan echt niet zichzelf zijn? Misschien toch wel. Op dezelfde tentoonstelling hangt een groot aantal foto’s van een zeer recent project: ‘Kleingärtner’ (2018). Hiervoor fotografeerde Martin Parr mensen uit de omgeving van Düsseldorf in hun volkstuintje. Tot zijn eigen verwondering ontdekte Parr, hoe zijn eigen vooroordelen over hen onwaar bleken te zijn. Een bont gezelschap passeert de revue en inderdaad: op deze foto’s lijken mensen wel zichzelf te zijn.