Kriskras door het hart van Friesland

Geografisch valt er wel iets op af te dingen, maar iedere Fries weet: de Greidhoeke vormt het hart van de provincie. Op de fiets door een landschap als een geschiedenisboek.

Tekst en beeld: Annemarie Bergfeld

Alsof ooit per decreet is verordonneerd: alles wat Fries is hier verzámelen! Kop-hals-rompboerderijen groot als kathedralen, weilanden tot voorbij de horizon, terpdorpjes rond een kerk, om 12 uur de klompen bij de deur uit voor het warme middagmaal, en bloemenkransen naast sommige voordeuren daar woont een kaatskampioen. Net als fierljeppen en skûtsjesilen is het kaatsspel een op-en-top Friese aangelegenheid. In de zomer wónen de dorpelingen haast op het kaatsveld. 

De Greidhoeke (greide = weiland) is hét veeteeltgebied van de provincie, en Frieser krijgt u het niet. Spectaculair is het landschap niet, maar wie een beetje oplet, ziet wel degelijk een bescheiden reliëf van terpen, kwelderwallen, slenken en kronkelende dijken. 

Het vruchtbare land in deze driehoek Leeuwarden-Franeker-Sneek werd ooit gewonnen op de Middelzee, een brede zeearm die vanaf de Waddenzee doordrong tot waar nu Sneek en Bolsward liggen. De kronkelende sloten in de Greidhoeke zijn restanten van oude wadgeulen, de dijken werden op de hogere kwelderwallen aangelegd. Dit lege landschap laat zich lezen als een geschiedenisboek. 

De leegte is nergens onaangenaam, ze is weldadig. Zingend fiets ik langs de geel- en paarsbebloemde oevers van het riviertje de Swette, ik wacht voor de brug van Baard die door de baas van het naastgelegen café bediend wordt, ik sta stil om een lange file van koeien over te laten steken. 

Fluitenkruid 

Op sommige kilometers is het zoeken naar vee. Ook hier, in de moeder aller plattelandsgebieden, staan veel koeien jaarrond op stal, worden gruttokuikens niet groot en bestaan de weilanden uit strakgetrokken industrieel groen. Maar ook hier is er hoop. Steeds doemt er achter een terp toch weer een kudde zwartbonten op, in de weidevogelreservaten Skrok en Skrins is de lucht vol geluid, in de bermen wiegen lange linten van raapzaad en fluitenkruid in de wind. Kom maar op zweefvliegen, bijen en vlinders, het is voor jullie!

Willekeurig waar ik sta, 360˚ in het rond kijkend zie ik al gauw zes, zeven, acht spitsen uit de bomen steken. Iedere terp kreeg zijn eigen kerk. Precies hier, in de brede kuststrook van Noord-Nederland zijn de meeste laatmiddeleeuwse kerken van Europa bewaard gebleven. Elk halfuur slingeren de klokken hun heldere klanken over terp en kerkenpad. Pláátjes zijn het, die van Bears, Iens, Mantgum, Easterein. En die van Jorwerd, het toneel van Geert Maks plattelandsklassieker Hoe God verdween uit Jorwerd. Aan de muur van café Het Wapen van Baarderadeel hangt een ‘little free library’: het dorp is wat verschuldigd aan de literatuur. 

Tips

• De 42 km lange interactieve fietsroute Greidhoeke is te downloaden op de app MeAR Fryslân onder ‘Noordwest’. Meer fiets-en wandelroutes op greidhoeke.com evenals een kaart van het gebied om zelf een tochtje uit stippelen.  Meer info: friesland.nl.

• De Friese vogels en daarmee het Friese landschap helpen? Het Agrarisch Natuurfonds Fryslân legt in samenwerking met agrariërs voor weidevogels geschikt land aan. Via reddeweidevogel.nl kunt u vanaf € 7,50 één of meer vierkante meters weidevogelgrond adopteren.

In Weidum, alweer zo’n verstild plaatsje rond kerk en kaatsveld, heb ik geluk. Net als ik het hek naar het kerkhof openduw, komt de koster aangelopen. “Even de kruiwagen uit de kerk halen.” En of ik binnen wil kijken? Hij vertelt met enthousiasme over de rijk bewerkte herenbank tegenover de preekstoel, de banken voor de vrouwen met open rugleuning (voor de wijde rokken en jassen) en zonder lessenaars (ze konden toch niet lezen), en de meterslange ‘brievenbus’ van gele steentjes in de buiten-
muur die verder geheel uit hoekige kloostermoppen bestaat. Vermoedelijk werden daar in 1581 de kloostermoppen weggebikt om de tonnen wegende grafzerk van weldoenster Kinsck van Ropta naar binnen te schuiven.

Zomerslaap

Dágen zou ik hier kunnen fietsen, lopen, de kerkjes vanuit alle hoeken bestuderen of – languit in het gras – de wolken voorbij zien drijven. Maar ook de randen van Frieslands hart trekken. Op maar enkele tientallen autominuten wachten totaal andere pareltjes.

In Koarnjum en Jelsum, noord van Leeuwarden, herleven de tijden van de Friese adel. Martenastate en Dekema State staan bekend om hun stinzenplanten, de eerste bloeiers van het voorjaar. Maar ook tijdens de zomerslaap van krokus, knikkende vogelmelk en Haarlems klokkenspel zijn de parken oasen van groen. Nationaal park De Alde Feanen is een doolhof van plassen, rietlanden en kreekjes, ontstaan door turfwinning. Op zonnige zomerdagen is de centrale Folkertssloot het natte equivalent van de Kalverstraat. De rest van het jaar is het er van gezellig druk tot – naarmate het seizoen vordert – oorverdovend stil. 

En dan Sneek en het Sneekermeer, namen die het hart van iedere watersporter sneller doen kloppen. Of rij nog vijf minuten door naar Elfstedenstadje IJlst, met zijn overtuinen en leilinden aan weerszijden van de stadsgracht. Achter de gerestaureerde schoorsteenpijp ligt de Ruterpolder. Tot 15 juni exclusief voor de vogels, daarna mag de wandelaar meegenieten. 

Twee kerktorens, de wieken van houtzaagmolen De Rat, zeilbootjes op de vaart, roodbont vee tussen bloemen en vogels: ook in de Ruterpolder heeft alles zich verzameld van wat Friesland ooit was. En nog kan zijn. Wel eerst even zelf het pontje naar de overkant van de sloot zwengelen.

Ledenvoordeel

In het hart van Friesland bevindt zich hotelrestaurant WeidumerHout, gevestigd in een monumentale boerderij uit 1867. Bijzonder zijn de zogenaamde outside inn-kamers van het hotel midden in het grasland. In het restaurant verrast de chef u met Franse gerechten met een Friese knipoog.

QL Hotels & Restaurants stelde voor Arts en Auto-lezers een VIP-arrangement samen. Dit omvat een Kir Royale-aperitief met oesters; culinair zesgangendiner inclusief begeleidende wijnen; koffie/thee met friandises na; een overnachting in een ‘hotelroom with a view’; ’s morgens uitgebreid ontbijt geserveerd in uw kamer; gratis laden mocht u met een elektrische auto komen; late check-out (12.00 uur, in overleg, indien niet mogelijk dan koffie/thee van het huis), een QL-gids plus een fles Elfstedenbier van Us Heit als aandenken.

  • Prijs € 413,- voor twee personen o.b.v. 2-psk (normaal € 496,-).
  • Aankomst op dinsdag t/m zaterdag t/m 31 december 2020 (o.b.v. beschikbaarheid, m.u.v. feestdagen)
  • Meer info en reserveren: qlhotels.com/nl/artsauto

Delen