Verrassend politiek talent

Hij is de zoon van een Indiase immigrant, homoseksueel in een traditioneel katholiek land en naar eigen zeggen – én dat van anderen – sociaal onhandig en verlegen. In 2017 werd Leo Varadkar, met zijn 38 jaar, Ierlands jongste minister-president ooit. Net als zijn vader opgeleid tot arts, maar voorbestemd voor een politiek succesverhaal dat niet ophoudt te verbazen.

Bij Ierse gemeenteraadsverkiezingen in 2004 sprong één uitslag boven alle andere uit. In Fingal County in West-Dublin veroverde een 25-jarige arts in spe een zetel met een meerderheid die nergens in het land werd geëvenaard. Een resultaat dat extra opvallend was gezien de ontbrekende staat van politieke dienst en de exotische achternaam van de kandidaat. Maar als enige zoon van dokter Ashok Varadkar, al decennialang een geliefde huisarts in Fingal County, kón hij die verkiezingen niet verliezen.

Ashok Varadkar werd geboren in Bombay (nu Mumbai), was daar opgeleid tot arts en werkte in de jaren zestig in het Verenigd Koninkrijk. Daar ontmoette hij de Ierse verpleegkundige Miriam Howell, met wie hij in 1971 trouwde. Samen gingen ze terug naar India, maar omdat Miriam daar niet kon aarden, vestigden de Varadkars zich in 1973 voorgoed in Dublin. In 1979 werd zoon Leo daar geboren.

In 2017 trad Leo Varadkar aan als jongste taoiseach ooit, pas 38 jaar oud, zeven jaar nadat hij als huisarts een medische loopbaan was gestart die al snel werd ingeruild voor een toekomst als politicus. Taoiseach, Iers voor ‘leider’, is de grondwettelijk vastgelegde titel van de minister-president. Maar in 2020 was hij weer even, voor één dag in de week, beschikbaar voor telefonisch consult. Want toen in april 2020 het coronavirus ook Ierland overspoelde, werd op alle medische professionals die buiten de sector actief waren een openbaar beroep gedaan om zich te laten herregistreren. Onder de duizenden die dit deden, was ook de taoiseach zelf.

Coming out

De politieke loopbaan van Leo Varadkar is een optelsom van onwaarschijnlijkheden. Het begon al met zijn keuze om zich aan te sluiten bij de christendemocratische Fine Gael-partij, een relatief conservatieve kracht, waarbinnen immigrantenzoon Leo positie koos op de rechterflank.

In de rooms-katholieke Ierse samenleving zijn mannelijke politici en bestuurders vanzelfsprekend getrouwd en vaak vader van een groot gezin. Leo Varadkar paste niet in dit sjabloon. Ook nadat hij in 2007 werd gekozen in de Dáil, de Ierse Tweede Kamer, bleef hij onverstoord vrijgezel. Zijn eigen uitleg was dat hem de tijd ontbrak voor een relatie.

Ook toen hij in 2011 minister werd, van Verkeer, Toerisme en Sport, bleef zijn privéleven een enigma. Pas in januari 2015 verklaarde Leo Varadkar publiekelijk dat hij homoseksueel is. De reactie in het land was verrassend positief, en zijn verdere politieke opmars heeft onder zijn coming out niet geleden. Anno 2023 leeft Varadkar in een vaste relatie, met de Ierse cardioloog Matthew Barrett, met wie hij in Dublin samenwoont.

Fotografisch geheugen

Vader huisarts, moeder verpleegkundige, twee oudere zussen respectievelijk kinderarts en verloskundige. Geen wonder dat ook voor Leo een medische toekomst vanzelfsprekend leek. Maar zo simpel lag dit niet.
Het was vooral op aandrang van zijn moeder, die hoopte dat hij zijn vaders praktijk zou overnemen, dat Varadkar in 1998 startte met geneeskunde aan Trinity College Dublin. Maar zijn hart zat hier nooit echt. Hij was, vindt hij zelf achteraf, ‘a lousy medical student’, die zich minimaal inspande en wiens echte passie ook toen al elders lag: bij de jeugdbeweging van Fine Gael.

Vrienden vonden dat zijn verlegen, stugge, in zichzelf gekeerde karakter sowieso niet goed paste bij het artsenberoep. In de omgang met patiënten was hij afstandelijk – “I am not really a people person”, heeft hij eens gezegd. Maar dit was niet het hele verhaal. Hij had een fotografisch geheugen en al op de middelbare school was hij altijd de allerslimste van de klas. De keerzijde van zijn sociale onhandigheid was een aanpak van ‘onomwonden de waarheid zeggen’, ook tegenover patiënten.

Wat hij tegelijk ook goed leerde, was hoe je complexe medische zaken in begrijpelijke woorden uitlegt. Die laatste vaardigheid, vindt Varadkar zelf, bracht hem in de politiek veel voordeel. En dit was niet de enige les die hij vanuit zijn medische (studie)tijd meenam. Vanaf zijn vierde studiejaar deed hij praktijkervaring op in ziekenhuizen. De harde realiteit dat sommige patiënten het niet halen, was een aangrijpende ervaring. Maar hij dwong zichzelf om dan toch gewoon dóór te gaan, naar de volgende patiënt die zijn aandacht nodig had. “Sometimes it was good training for politics”, zei hij in een interview met twee Ierse journalisten die in 2018 een biografie van hem publiceerden. “It teaches you to compartmentalise problems and issues.”

‘Evenmin als zijn voorgangers kon hij iets doen aan het hardnekkige tekort aan ziekenhuisbedden in Ierland’

Nog iets dat hij destijds leerde: het herkennen van een ‘hidden agenda’, de vaardigheid om door verhalen van patiënten heen te prikken en te ontdekken wat er wérkelijk aan de hand is. In de Ierse politiek komt dat laatste goed van pas. Het kiesstelsel zorgt ervoor dat nooit één partij een zetelmeerderheid haalt, zodat altijd (vaak moeizaam functionerende) coalities moeten worden gesmeed. Het politieke levensverhaal van Leo Varadkar leest hierdoor als een opeenvolging van intriges, complotten, vertrouwenscrises en trucs & spelletjes, waar iedereen aan meedoet, in de vele pubs rondom de regeringsgebouwen in Dublin en tot in de kleine uren.

Schrijnende taferelen

Van 2014 tot 2016 was Leo Varadkar minister van Gezondheidszorg. Dit was een politiek riskante stap. De zorgportefeuille geldt in Ierland als een poisoned chalice, een politieke gifbeker die je alleen maar ellende bezorgt. Ierlands zorgstelsel is een ondergefinancierde lappendeken van publieke en private verzekering, met voor van alles en nog wat stevige eigen risico’s en bijdragen.

Een van de eerste lastige beleidsdaden waartoe Varadkar zich genoodzaakt zag, was het op de langere baan schuiven van het populaire plan (van zijn eigen Fine Gael-partij) voor invoering van universal health insurance naar het voorbeeld van de Britse NHS. Wel realiseerde hij de invoering van gratis huisartsenzorg voor kinderen tot zes jaar en 70-plussers.

Maar evenmin als zijn voorgangers kon hij iets doen aan Ierlands hardnekkige tekort aan ziekenhuisbedden, en aan de vaak schrijnende taferelen, uitgebreid in de media, van gangen vol patiënten op brancards. Maar anders dan velen onder zijn aanhang en politieke medestanders hadden gevreesd, werd het zorgministerschap níet het einde van Varadkars politieke loopbaan.

Altijd zeggen waar het op staat

In mei 2017 trad Enda Kenny terug als politiek leider van Fine Gael en als taoiseach. De maand daarop koos de partij Leo Varadkar tot nieuwe leider, die hiermee vanzelf ook de nieuwe minister-president werd.
Die uitkomst was geen verrassing. Zowel binnen als buiten zijn partij stond Varadkar intussen bekend als een ongewoon sterk politicus, met zijn messcherpe intellect, zijn grote dossierkennis en zijn reputatie van altijd-zeggen-waar-het-opstaat.

Maar ook: als iemand die de tijdgeest aanvoelt en niet blijft hangen in vastgeroeste dogma’s. Twee keer nam hij afstand van zijn eigen, conservatieve standpunten uit zijn begintijd: in 2015 bij een referendum over de legalisering van het homohuwelijk, en in 2018 bij een referendum over een liberaler abortusregime.

De algemene verkiezingen van 2020 bracht een driepartijencoalitie van Fine Gael, het centrum-linkse Fianna Fáil en de Green Party. De nieuwe minister-president werd Fianna Fáil-leider Micheál Martin, met Leo Varadkar als vice-premier. Dit met de afspraak dat die rollen na twee jaar zouden worden omgedraaid. Zodat Leo Varadkar zich sinds afgelopen december opnieuw taoiseach mag noemen, pas 43 jaar oud, met voor zich een toekomst waarvan het hoogtepunt nog niet in zicht is.