‘Livingstone heeft mij nooit meer losgelaten’

Tandarts Ben de Ponti was een ontdekkingsreiziger. Althans, voor even. Hij trad drie maanden lang letterlijk in de voetsporen die zijn grote held David Livingstone in Afrika achterliet en schreef daar een boek over. “Soms stond ik binnen tien meter van waar hij stond.” 

Tekst: Wout de Bruijne | Beeld: De Beeldredaktie/Marcel van Hoorn

Afgelopen vakantie was hij in Sri Lanka. “Mooie reis, mooi land, lieve mensen, maar we gaan volgende keer weer naar Afrika”, knipoogt Ben de Ponti. Hij zegt vakantie, omdat de 68-jarige tandarts nog steeds werkt. Hij koos Sri Lanka omdat je ‘af en toe toch ook eens een andere bestemming moet proberen’ en hij wil weer naar Afrika omdat… Heeft u even?

De Ponti en echtgenote Cobi hebben Afrika, met name Malawi, ruim veertig jaar geleden in hun hart gesloten. In en rond hun huis, op een van die mooie Zuid-Limburgse heuvels, getuigen beelden zwijgend van die passie. Maar de vlaai die bij ons gesprek al snel op de gastvrije tafel staat, is zo Limburgs als maar zijn kan.

Het ‘waarom Afrika?’, hoeven we er niet bepaald uit te trekken. De Ponti is een hartstochtelijk verteller. De tandarts schreef er zelfs een dik boek over. Dat wil zeggen, hij schreef eigenlijk vooral over een mede Afrika-fan: In Livingstone op de voet gevolgd beschrijft hij zijn reis dwars door Malawi in 2007, nagenoeg ‘letterlijk’ in de voetsporen van zijn held David Livingstone. De Ponti volgde te voet en per bootje drie maanden lang de trajecten die de beroemde negentiende-eeuwse Schotse arts, zendeling en ontdekkingsreiziger aflegde door, zoals het toen heette, Nyasaland.

Het idee daarvoor kreeg De Ponti onbewust waarschijnlijk al eind jaren zeventig. “Cobi en ik werkten vanaf 1976 in Malawi”, vertelt hij. “Op een gegeven moment belandde ik met hepatitis A langdurig op bed in onze woonplaats Mzuzu in het noorden. Uit verveling las ik alles wat ik maar te pakken kon krijgen, zoals ook het boek Livingstone’s Lake van Oliver Ransford. Het gaat over de geschiedenis van Malawi en over het ‘cartograferen’ door Livingstone van het enorme Malawimeer, door hem Lake Nyasa genoemd. Livingstone heeft me nooit meer losgelaten.” 

Wat De Ponti vooral aanspreekt in de ontdekkingsreiziger, is zijn humaniteit. “Destijds was de slavenhandel op zijn hoogtepunt, of beter gezegd, dieptepunt en Livingstone was een fel tegenstander. Hij geloofde dat eerlijke handel, onderwijs en christendom er een einde aan konden maken. Daarom wilde hij het weerbarstige continent ontsluiten, in de eerste plaats voor de Afrikanen zelf. Andere ‘Afrikagangers’ zoals Stanley en Burton, waren daar destijds vooral uit eigenbelang en waren snel met zweep en geweer.”

De verhalen over Livingstone stookten het vuurtje op dat altijd al in De Ponti smeulde. “Als kind zag ik in de ‘goede’ kamer van mijn oma intrigerende Afrikaanse beeldjes en ‘heeroom’ Jan was missionaris in Nyasaland en vertelde mooie verhalen. Ik wilde later ook in Afrika werken.” Lachend: “En dan tegelijk de wereld verbeteren.”

‘Ik kan dit werk niet doen zonder de mens achter de mond’

Maar de jonge De Ponti wordt tandarts en werken in Afrika ligt dan minder voor de hand dan voor bijvoorbeeld tropenartsen. Voor tandheelkunde koos hij overigens niet heel bewust. “Ik was een dromer, keek liever naar buiten, nu nog. Maar als iets écht moet gebeuren, kan ik wel doorpakken. Zo slaagde ik op de middelbare school tegen alle verwachtingen in toch in één keer. Tja, dan moet je een studie kiezen en daar had ik nog niet echt over nagedacht. Geneeskunde leek me wel wat, maar daarbij kreeg je te maken met ‘dode mensen’ en dat wilde ik niet. Dan maar tandheelkunde, dat leek mij ook wel leuk.” Het bleek inderdaad zó leuk, dat De Ponti nu op 68-jarige leeftijd nog steeds een dag per week in de praktijk staat. “Maar ik zou dit werk niet kunnen doen als ik de mens achter de mond niet had.”

Die motivatie geldt ook als De Ponti in Malawi gaat werken, want daar, in Afrika dus, kan hij een jaar na zijn afstuderen als tandarts tóch terecht. Cobi en hij verblijven er drie jaar en hun eerste van drie dochters wordt er geboren. De ‘De Ponti’s’ vallen voor het land en de vriendelijke inwoners. Ze starten de stichting Vrienden van St. John’s, Mzuzu om kansarme kinderen op weg te helpen en gaan er, nu nog steeds, geregeld heen, ook met familie en vrienden.

De tandarts blijft ook na zijn ‘Afrikajaren’ geboeid door de legendarische Livingstone en als hij in 2002 een boek leest over de laatste reis van zijn held, slaat de vlam weer in de pan: “Ik wilde tochten van Livingstone door Malawi nalopen aan de hand van dagboekfragmenten en oude kaarten en daarmee proberen te ontdekken hoezeer Malawi is veranderd sinds de ontdekkingsreizen in de negentiende eeuw.”

“Als Cobi niet achter mijn idee had gestaan, was ik nooit vertrokken”, zegt De Ponti. “Ik wilde niet egoïstisch mijn zin doordrijven.” Maar zijn vrouw vindt dat hij het moet doen ‘nu het – De Ponti is dan 51 jaar – nog kan’. Zij doet samen met hem ter voorbereiding vijf jaar lang onderzoek naar het leven van Livingstone in archieven in Zambia, Malawi, Zuid-Afrika en Schotland. In Edinburgh vindt de Limburgse tandarts, inmiddels Livingstone-expert, een originele, door de ontdekkingsreiziger in 1863 getekende, landkaart. Daarmee heeft De Ponti de laatste ontbrekende aanwijzingen voor zijn eigen expeditie.

In 2007 maakt de tandarts zijn uitputtende tocht in Malawi, grotendeels te voet. “Normaal rijd je per auto in een stofwolk een dorp binnen en ga je er in een stofwolk weer uit. Nu wandelde ik binnen. Je hebt zo meer verrassende contacten met inwoners.” De Ponti volgt zo getrouw mogelijk het spoor van Livingstone. “Voor zo’n 20 procent kon dat door logistieke veranderingen niet, maar soms ook stond ik binnen tien meter van waar hij ooit stond. Dat weet ik, omdat het bijvoorbeeld een begraafplaats was van een omgekomen expeditielid en Livingstone daar een grafrede had gehouden. Of omdat ik onder een baobab stond die in het dagboek beschreven is.”

De Ponti vertelt zijn grote avontuur in zijn boek dat eind vorig jaar verscheen. Of het huidige Malawi heel anders is dan het Nyasaland van Livingstone? “De armoede is er nog steeds, het landschap is op plaatsen nog hetzelfde als in die tijd. In de dorpen lijkt het leven weinig veranderd, maar de steden worden snel groter. Maar stad of dorp, jong of oud, overal in Malawi wisten ze wel van de man die hun land op de kaart zette en die streed tegen slavernij.”

Verloting
Wij verloten 3 exemplaren van Livingstone op de voet gevolgd onder de lezers. Stuur voor 1 februari een mail naar verloting@vvaa.nl o.v.v. uw lidmaatschapsnummer en Boek Livingstone.


Delen