‘Decimeer de dierenindustrie’

Oceaanbeschermer Dos Winkel: ‘Wereldverbeteraar worden is nog niet zo makkelijk’

Hij heeft duizenden artsen en fysiotherapeuten opgeleid in de orthopedische geneeskunde. Nu, in zijn ‘tweede leven’, probeert fysiotherapeut en onderwaterfotograaf Dos Winkel mensen bewust te maken van het belang minder vlees en vis te eten. “Medici kunnen hierin een hoofdrol spelen.”

Tekst: Martijn Reinink | Beeld: Nout Steenkamp

Decennialang bereist Dos Winkel (73) de wereld. Om artsen en fysiotherapeuten op te leiden én om te duiken en te fotograferen. Maar sinds zes jaar vliegt de orthopedisch fysiotherapeut in ruste niet meer. “Toen ik me bewust werd van mijn ecologische voetafdruk ben ik daarmee gestopt.” Duiken doet hij ook niet meer. “Omdat ik me alleen nog maar ergerde aan wat ik zag. Of niet meer zag. Toen ik begon met duiken, kwam er geregeld een blauwvintonijn voorbijflitsen. Zo’n imposant dier van drie meter lang: ge-wél-dig. Nu leeft er nog maar 2 procent van de populatie.” 

Winkel woont met zijn vrouw Bertie al bijna veertig jaar in het Vlaamse Schoten, vlakbij Antwerpen. Voorlopig moet hij thuisblijven, want hij is herstellende van COVID-19. “Ik ben niet getest, maar had alle symptomen”, vertelt hij begin april via de telefoon. “In het triagecentrum oordeelden de artsen dat ziekenhuisopname nog net niet nodig was. Inmiddels gaat het langzaam iets beter.” 

Voor het interview met de fysiotherapeut gaan we terug naar de laatste week van februari. Net voordat de coronacrisis uitbreekt, spreken we af in Breda, bij een veganistisch restaurant. En dat is niet zomaar. Winkel is een man van practice what you preach. Het vest van de Sea First Foundation dat hij draagt, is van duurzaam verbouwd katoen. En als hij wordt gevraagd voor een lezing en er wordt een lunch of diner geserveerd, dan komt hij alleen als het menu dierloos is.

Dat de lezingen nu en de komende tijd niet doorgaan, betekent een strop voor zijn foundation. “We lopen duizenden euro’s aan inkomsten mis. Dat is zorgelijk voor een kleine organisatie met slechts 340 donateurs.”

Winkel is een man van practice what you preach

Al in zijn kinderjaren is Winkel gek op de natuur. Hij groeit op aan zee, in Zandvoort. Als hij ’s avonds te laat is voor het eten, weet zijn moeder wel waar ze hem kan vinden. “In de duinen. Dan lag ik voor een holletje te wachten tot een pad naar buitenkwam. Om hem te fotograferen met de camera die ik op mijn tiende had gekregen.” Winkel wil bioloog worden, maar zijn vader raadt dat af: ‘Dan moet je kikkers doodmaken en ontleden. Is niks voor jou’.

Zijn vader is net zo’n dierenliefhebber. “Mijn vader hielp als kind op de boerderij van een oom. Hij had een lievelingskalfje dat hij een naam had gegeven. Op een dag kon hij het kalfje niet vinden. Tot hij in de schuur kwam. Daar hing het. Met zijn poten aan een haak en een snee in zijn hals. Het bloed stroomde eruit, terwijl het kalfje nog bewoog. Het was 1932 en mijn vader zei: ‘Ik eet nooit meer een dier’.”

Vanaf zijn geboorte is Winkel dus vegetarisch. Onderscheid tussen varken en vis maakt hij niet. “Iedereen doet met vissen alsof het bakstenen zijn, maar vissen zijn hoogintelligente dieren, met een zeer ontwikkeld centraal en perifeer zenuwstelsel. Victoria Braithwaite (van het boek Do fish feel pain, red.) schreef: als vissen konden schreeuwen, zouden we de hele dag met oordoppen inlopen.” De laatste jaren consumeert Winkel helemaal geen dierlijke producten meer. “In de ei- en zuivelindustrie zit ook veel onduurzaamheid en dierenleed.”

‘Iedereen doet met vissen alsof het bakstenen zijn, maar het zijn hoogintelligente dieren’

Terug naar zijn tienerjaren. Geen studie biologie dus, maar fysiotherapie. Winkel is goed in atletiek en schopt het tot de nationale jeugdselectie, waar hij coach Bram Hannink treft: een tienkamper én fysiotherapeut. “Hij vertelde over zijn werk en ik vond het verdomde interessant.” Als hij door blessures een topsportcarrière uit zijn hoofd moet zetten, ‘racet’ Winkel door de opleiding fysiotherapie, waarna hij allerlei aanvullende scholingen volgt, met name op het gebied van manuele therapie.

Tijdens een nascholing op Gran Canaria ontmoet hij de Britse professor orthopedie James Cyriax. “Ik was zó getroffen door de manier waarop hij patiënten benaderde. Wij deden in Nederland braaf de behandelingen die we hadden geleerd, maar anamnese, echt zelf nadenken, diagnoses, indicaties en contra-indicaties stellen, dat was volkomen nieuw in de fysiotherapie.”

Winkel gaat stagelopen bij Cyriax in Londen – “Daar zaten in die tijd al veel vegetarische tenten” – en vervolgens samen met hem cursussen geven. Daar komt de Nederlandse Academie voor Orthopedische Geneeskunde uit voort, die Winkel in 1976 opricht. In 1978 volgt een internationaal opleidingsinstituut. Over de hele wereld leidt hij huisartsen en fysiotherapeuten in teamverband op in de orthopedische geneeskunde. Hij schrijft tientallen leerboeken, die nog steeds worden gebruikt. 

Maar tijdens de vegan lunch in Breda gaat het vooral over wat de fysiotherapeut zijn ‘tweede leven’ noemt. Zijn leven als oceaanbeschermer. Zijn eerste duik maakt hij op Aruba, begin jaren 80. Hij is op slag verliefd. Het duiken en de onderwaterfotografie groeien van een hobby uit tot een professionele bezigheid. Zijn publicaties en boeken gaan niet langer over orthopedie, maar over de onderwaterwereld die Winkel meer dan 4.500 keer bezoekt.

Winkel wint vele prijzen met zijn werk, maar ziet mettertijd ‘de onderwaterwereld naar de kloten gaan’. En daar wil hij wat aan doen. De oceaan en zijn bewoners beschermen tegen verder verval. Lachend: “Maar wereldverbeteraar worden, is nog niet zo makkelijk.” Toch gaat hij ervoor. Hij verkoopt de International Academy of Orthopedic Medicine voor ‘behoorlijk geld’ en richt in 2009 de Sea First Foundation op.

Het doel van de stichting staat – in biologische inkt – achter op zijn vest gedrukt: educates to protect. “De VN heeft ocean literacy in het onderwijs al tien jaar op de agenda staan, maar we zijn met Sea First de enige in Europa die met interactieve lessen en lespakketten over de oceaan naar scholen gaan.” Dat doen ze kosteloos, met een groep van zes vrijwilligers, in Nederland en België. 

De ene dag staat Winkel voor groep 7 van een bassischool en krijgt hij ’s avonds een appje van een meisje: ‘Hoi Dos, ik ben vegetarisch geworden. En de juf ook’. De volgende dag bestaat de groep toehoorders uit PhD’s mariene biologie of docenten biologie, terwijl Winkel óók geregeld lezingen geeft in het bedrijfsleven. “Onze doelgroep is de onwetende carnivoor”, zegt hij. “Hoewel het vegetarisme en veganisme een enorme vlucht hebben genomen, is dat nog steeds een heel grote doelgroep. Veel mensen weten niet dat de zee meer zuurstof produceert dan alle bomen en planten bij elkaar. En dat het plantaardig plankton in de oceaan, het fytoplankton, onze belangrijkste zuurstofbron is, zeker nu regenwouden met de snelheid van één hectare per seconde verdwijnen.” 

Nu komt de onderwijzer in hem boven. Gedreven, in woord en gebaar, toont hij zich bezorgd: “Onze grootste zuurstofbron is in gevaar. Door opwarming van het zeewater, chemische vervuiling en verzuring van de oceaan als gevolg van de abnormale CO2-uitstoot, verdwijnt op veel plaatsen het fytoplankton. Grootste boosdoeners zijn de vleesindustrie en de visserij. Koeien en varkens produceren methaan, dat volgens het klimaatorgaan van de VN 86 keer klimaatonvriendelijker is dan CO2. Lachgas, dat in mest zit, is zelfs 310 keer klimaatonvriendelijker. Vissen zorgen ervoor dat de oceaan niet verzuurt, doordat zij met hun ontlasting kalk uitscheiden die koolstofdioxide aan zich bindt. Maar zij zijn óók in gevaar: alleen al in Europa zijn negentig vissoorten met uitsterven bedreigd. We moeten dus dringend minder vlees en vis gaan consumeren. Dat heeft een grotere positieve invloed op de oceaan en het klimaat, dan het stilleggen van ál het gemotoriseerde verkeer bij elkaar.”


Dat het verkeer inmiddels grotendeels gedwongen stilligt, heeft wél een positieve invloed op de luchtkwaliteit, ziet ook Winkel. Vanuit België: “Als je de plaatjes van CO2– en stikstofuitstoot boven Antwerpen bekijkt, dan weet je niet wat je ziet. Normaal zijn ze knalrood, nu zijn ze blauw, de meest gunstige kleur. Wat níet wegneemt dat de dierenindustrie de grootste vijand van het klimaat en de oceaan is en blijft. En daarmee is deze industrie óók een vijand van onze gezondheid. Indirect, maar ook direct, dat zien we nu met COVID-19, de zoveelste zoönose-uitbraak. Zolang we op grote schaal dieren blijven houden en eten, zullen dit soort uitbraken nooit stoppen. We móeten de dierenindustrie decimeren.”

‘Met wat stamcellen van één koe kunnen we 100.000 biefstukken maken’

Of mensen door deze crisis hun levensstijl en eetgewoonten gaan aanpassen, betwijfelt Winkel. In zijn ogen ligt de bal bij de overheid. “Het begint met bewustwording. De overheid zou subsidie moeten geven om oceaangeletterdheid naar alle scholen te brengen. Tegelijkertijd moet zij maatregelen nemen. Denk aan plastic verbieden, maar ook aan accijns heffen op vlees en vis én aan alternatieven subsidiëren. Geef boeren een hoge premie om ze uit te kopen. Dat hebben ze verdiend. Of stimuleer ze, óók financieel, om over te stappen op biologische landbouw. Laat ze pastinaak, lijnzaad of zoete aardappel verbouwen. Die planten nemen ook nog eens meer CO2 op dan maïs en soja.” 

Een ander alternatief waar Winkel heilig in gelooft, is stamcelvlees. “Elk jaar worden wereldwijd 87 miljard landbouwdieren gegeten. Om al die dieren eten te geven, wordt 3,1 miljard hectare gebruikt om gewassen te houden. Dat is 2,8 keer Europa! Én jaarlijks wordt 40 miljard kilo vis in voer verwerkt voor kweekvis, varkens, kippen en pelsdieren. Absurd! Dat zijn dieren die in de natuur nooit vis zouden eten.” Hij laat een stilte vallen om dit te laten doordringen. Dan: “Met een beetje stamcellen van één koe kunnen we 100.000 biefstukken maken. Is nog gezonder ook, want deze worden gekweekt op een vegetarische grondstof. Er komt geen antibioticum aan te pas. Professor Mark Post van Maastricht University, dé expert op dit gebied, heeft uitgerekend dat we op deze manier wereldwijd maar 1.000 tot 1.300 dieren nodig hebben om af en toe een prik te geven. En daarna kunnen ze weer de wei in.”

Wanneer kunnen we een briefstuk van stamcelvlees kopen? “Mark Post verwacht het binnen een paar jaar op de markt. Ik kan alleen maar duimen. In de visserij zien we dit trouwens al wel. Capsules met algenolie, gekweekt in steriele omstandigheden, bestaan al jaren. Die zijn veel beter dan verse vis of visolie, waarbij je allerlei contaminanten binnenkrijgt. Bovendien kunnen vissen zelf helemaal geen Omega-3 maken, die halen ze uit fytoplankton, dus daarvoor heb je helemaal geen vis nodig.”

Het is een van de onderwerpen die aan bod komen als Winkel in 2018 een lezing geeft aan Belgische medici van wie sommigen tot zijn verbazing nog geregeld vis of visolie aan zwangere vrouwen adviseren. Na deze lezing besluit een aantal van hen tot het oprichten van Artsen voor Duurzaamheid: een beweging van Vlaamse zorgprofessionals die ‘bewust en respectvol gedrag wil bevorderen met als doel een duurzame en gezonde samenleving’.

“Geweldig initiatief”, zegt Winkel, die nauw betrokken is. “Ik hoop dat dit in Nederland navolging krijgt. Want artsen en paramedici kunnen een hoofdrol spelen in het consuminderen van vlees en vis. Door hun patiënten aan te raden anders te gaan eten. Ik vind dat zij die verantwoordelijkheid moeten nemen. Niet alleen voor de patiënten tegenover hen, maar voor de oceaan, het milieu, het klimaat en de gezondheid van ons allemaal.” 

Curriculum vitae

  • Dos Winkel (1947) geboren in Haarlem 
  • 1965 – 1969 Fysiotherapie, Academie Laan van Poot, Den Haag
  • 1972 – 1976 cursussen manuele therapie, Eindhoven
  • 1974 – 1976 Cursussen en stages bij prof. dr. James Cyriax, Orthopaedic Physician, Londen
  • 1976 Oprichting Nederlandse Academie voor Orthopedische Geneeskunde (NAOG)
  • 1978 Oprichting International Academy of Orthopedic Medicine (IAOM), samen met prof. Cyriax, prof. Troisier (Parijs) en dr. Hirschfeld (Bremen)
  • 1978 – 2005 President van de IAOM, tevens auteur van talrijke boeken en video’s over orthopedische geneeskunde (in het Nederlands, Duits, Engels en Japans, verspreid over de hele wereld)
  • 1984 – 2015 Duiker en onderwaterfotograaf (honderden publicaties over onderwater- en natuurfotografie in boeken en tijdschriften als Terre Sauvage, National Geographic, BBC Wildlife, Geo, Ocean Realm, Asian Diver. Veel foto’s te zien via dos-bertie-winkel.com)
  • 2009 – heden Oprichter en secretaris/penningmeester Sea First Foundation, het geven van lessen en lezingen over het belang van de oceaan, de bedreigingen en de oplossingen

Delen