Oude verhalen

Geboren in een rooms-katholiek gezin mocht ik niet met protestante kinderen spelen. Maar hoe herken je kinderen die protestant zijn? Heel eenvoudig: die wonen op de Hazenkampseweg. Deze straat in Nijmegen loopt van het stadspark De Goffert taps naar de Hatertseweg. Op de plek waar beide wegen bij elkaar uitkomen bevindt zich een pleintje. Hier eindigt ook de Vossenlaan, die tussen de Hatertseweg en de Hazenkampseweg loopt. Op nummer 2 woonden wij in een huis dat nog altijd ‘Ons Hoekje’ heet. Het zal duidelijk zijn dat protestantse kinderen hier niet welkom waren, behalve wanneer zij mijn vader bezochten, die kinderarts was en op de eerste verdieping zijn spreekkamer had. Het rooms-katholieke geloof maakte zich onbewust van mij meester.

Wat is er mis met protestante kinderen? Mijn ouders omzeilden altijd het antwoord . Voor mij betekende geloof niet meer dan verplicht geloven in oude verhalen Wanneer mensen met elkaar van mening verschillen kun je daarover in gesprek gaan. Maar iemands geloof aanvaard en respecteer je. Daarover ga je niet in discussie. De wortels van geloof reiken nu eenmaal heel diep. Enerzijds creëert dit een fundamenteel ‘wij-gevoel’, maar anderzijds een even fundamenteel ‘zij-zijn-anders-gevoel’. Dit laatste kan tot buitensluiting leiden. Al tijdens mijn puberteit vond ik het onredelijk om protestanten als minderwaardig of als aparte mensen te beschouwen. Het verbaasde mij echter hoe lastig het was om hiervan écht afstand te nemen!

Religie creëert naast een fundamenteel ’wij-gevoel’ ook een even fundamenteel ‘zij-zijn-anders-gevoel’

Ik studeerde geneeskunde en filosofie aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Deze ging in 1923 van start als ‘Roomsch Katholieke Universiteit Nijmegen’. In 2020 werd echter het predicaat rooms-katholiek door de Nederlandse bisschoppen ingetrokken, omdat hun bestuurlijke invloed op deze universiteit te gering was geworden. De wapenspreuk ‘In Dei Nomine Feliciter’ (In Gods naam gelukkig) staat echter nog altijd fier overeind. Ik herinner mij dat sommige colleges met een kort gebed in het Latijn begonnen. Wat er werd gebeden was echter even onbegrijpelijk als de Latijnse teksten die ik als misdienaar had geleerd. De rooms-katholieke invloed op mijn studie moet er zijn ingeslopen zonder dat ik mij hiervan bewust was. De geschiedenis herhaalt zich.

Hebben de rooms-katholieke opvoeding en studie op een rooms-katholieke universiteit mij als arts gevormd of misvormd? Vermoedelijk is de invloed hiervan grotendeels genivelleerd door de secularisatie en ontkerkelijking in Nederland, een nauwelijks te onderschatten trend, die door onderzoeken als God in Nederland (2016), Christenen in Nederland (2018) en Religie in Nederland (2020) in kaart is gebracht. Als huisarts in ’s-Hertogenbosch, zetel van het grootste van de zeven bisdommen in ons land, maakte ik van nabij de ontluisterende aftakeling mee. Dit was niet alleen een pijnlijke ontwikkeling voor oudere patiënten die fors leden onder de erosie van kerkelijke normen en waarden, maar ook voor religieuzen in onze praktijk.

In On Being Ill (1925) beschrijft Virginia Woolf (1882-1941), die zelf regelmatig met lichamelijke en geestelijke inzinkingen kampte, wat er gebeurt wanneer je ziek wordt. Wie bij ziekte tot bedrust wordt gedwongen, staat niet meer met beide benen op de grond en verliest het contact met de dagelijkse realiteit. Bij ziekte word je teruggeworpen op jezelf. Tegelijk komen juist dan ook de vragen over de betekenis van jouw leven. Vroeger werden de antwoorden hierop aangereikt vanuit het geloof. Kerkelijke autoriteiten hebben hiervan misbruik gemaakt. Zoals onderzoek Buiten kerk en moskee (2022) aantoont, zijn velen nu aangewezen op zichzelf.

Is hiermee het verhaal rond? Nee! Vragen over de betekenis van jouw leven ontstaan vaak wanneer leegte wordt ervaren. Wat maakt een leven de moeite waard? Er bestaan tientallen boeken die antwoorden geven of op zijn minst de helpende hand aanreiken. De antwoorden moeten echter van binnenuit komen. Soms vrees ik zelf dat ik met het geloof het kind met het badwater heb weggegooid. Daarom ben ik alsnog op zoek gegaan naar oude verhalen die vaag in mij zijn blijven hangen. Eeuwenlang zochten mensen hierin herkenning en voelden zij zich daardoor getroost. Misschien helpen deze verhalen ook nu nog bij het zoeken naar betekenis.

Delen