Piet de Smeerpoets

“Drink geen alcohol en rook niet. Alcohol en de nicotine uit tabak zijn vergiften, die schadelijk op het groeiende lichaam inwerken. Als je aan sport doet, mag je geen alcohol gebruiken en niet roken. Bovendien brengen alcoholgebruik en roken met zich mee, dat je je tijd zoekbrengt in volle en stoffige lokalen. Deze tijd zou je beter in de buitenlucht kunnen doorbrengen!”

Tekening Der Struwwel Peter van Heinrich Hoffmann (1844)

Wanneer je zegt dat een boek zoek is, weet iedereen dat het kwijt is. Over ‘je tijd zoekbrengen’ wordt echter zelden of nooit meer gesproken. Wel over ‘je tijd doorbrengen’. Wanneer je ‘je tijd zoekbrengt’, kleeft hieraan een negatieve betekenis: het gaat om verloren tijd. Dat hierover in het bovenstaande citaat wordt gesproken, verraadt dat het om een oude tekst gaat. Deze trof ik op de achterkant van de bundel De ommekeer van Piet Steenders uit 1939.

Het 48 pagina’s tellende boekje is een uitgave van de stichting De Kindervrienden en het Bureau voor Kinderbescherming, en het begint op een speelplaats: “In wilde vaart dansen een groep meisjes en jongens om een enkelen jongen heen, die met verwilderde haren en een vuil uiterlijk woest om zich heen slaat, trapt en schopt, zonder in staat te zijn, de dichte kring van kinderen, die als ’t ware een krijgsdans om hem heen uitvoeren, te verbreken…”

Der Stuwwelpeter uit de 148e druk

De betreffende jongen heet Piet Steenders en hij heeft ‘beesten op zijn hoofd’. “Maar hij doet ook verboden dingen, hij rookt altijd sigaretten. Ja, hij snoept ook. Al zijn zakcenten verdoet hij aan sigaretten en snoep. (…) En hij drinkt ook bier en sterke drank met de mannen in het café van zijn oom. Dat heeft vrouw Visser, die bij zijn oom werkt, zelf aan mijn moeder gezegd. Zij zei, (…) dat zij hem al vaak gewaarschuwd had, maar dat hij niet luisteren wou.”

Kortom, het is dus helemaal mis met die smerige Piet Steenders. De reddende engel is een buitengewoon begripvolle onderwijzer. Die maakt de kinderen erop attent dat de jongen het bepaald niet gemakkelijk heeft. De ouders van Piet leefden op een schip en zijn beiden verdronken. Hij wordt nu opgevoed door een ongehuwde oom, die een café heeft. Piet moet het dus stellen zonder “een moeder, die je liefkoost, die je verzorgt en je opvoedt tot een goed mens”.

‘Zonder extra maatregelen gaat er geen rookvrije generatie komen’

Piet de Smeerpoets, tekening Piet St

De ommekeer van Piet Steenders heeft als ondertitel Een nieuw verhaal van Piet de Smeerpoets en het gaat hierbij om het geesteskind Struwwelpeter van Heinrich Hoffmann (1809-1894). Deze Duitse psychiater zocht met kerstmis 1844 tevergeefs naar een prentenboek voor zijn driejarig zoontje. Huilende patiëntjes suste hij met verhaaltjes, waarbij schetsjes werden gemaakt. De arts kocht voor zijn eigen kind een leeg schrift en vulde dit met tekeningen en rijmpjes. Bijna tegen zijn zin in liet Hoffmann zich overhalen om hiervan een bundel te maken.

Het boek werd een ongekend succes. De auteur maakte zelf nog de honderdste druk mee. Inmiddels is het boek in Duitsland honderden malen herdrukt. Al in 1848 verscheen onder de titel Piet de Smeerpoets een Nederlandse vertaling. De meest recente editie dateert uit 2000. Het boek met op de voorkant de jongen met ongekamde haren en lange nagels is niet alleen in talloze talen en dialecten vertaald, maar leidde ook tot allerlei uitgaven die goed- of kwaadschiks inspelen op het succes van Struwwelpeter. In Frankfurt is zelfs het Struwwelpeter Museum.

In Nederland zijn jongeren weer meer gaan roken. Van de jongvolwassenen (20 tot 24 jaar) rookt bijna een derde. Zonder extra maatregelen gaat er geen rookvrije generatie komen. Maar hoe moet je jongeren van het roken afkrijgen. In De ommekeer van Pieter Steenders vormt de waarschuwing tegen roken onderdeel van een scala adviezen zoals: “Minstens éénmaal per week moet het ondergoed worden verschoond.” Wie deze aanpak naar tegenwoordig wil vertalen, zou moeten inzetten op het promoten van een lifestyle, die een kind bij anderen geliefd maakt.

Delen