Plannen als een pro

Van het vaste stramien van de middelbare school naar vrijheid, blijheid en zelfstudie. Dat vraagt een vaardigheid die niet iedereen van nature beheerst: plannen! En misschien nog wel lastiger: je aan je planning houden. Daar hebben niet alleen eerstejaars moeite mee.

Tekst: Martijn Reinink | Beeld: Tamar Smit

Ik ben echt een luie student’, biechtte een eerste­jaars diergeneeskunde op. ‘Ik heb totaal geen discipline.’ Daarop vroeg Elma Zijderveld, trainer en onderwijskundig adviseur bij Universiteit Utrecht, deze student een week lang bij te houden hoeveel tijd ze waaraan besteedde. Een week later liepen ze het lijstje samen door. “Veel contacturen, veel reistijd, de hele zaterdag en zondag werken”, herinnert Zijderveld zich. “Haar week was gewoon te vol. Als je dan gaat Netflixen, dan is dat niet omdat je lui bent of geen discipline hebt, maar omdat je geen puf meer hebt voor zelfstudie.” 

Zijderveld geeft cursussen timemanagement en ziet daar geregeld studenten die ‘systematisch te veel doen’. “Zij moeten keuzes maken, iets laten vallen.” Al bestaat de student die ‘systematisch te weinig doet’ ook. “Die raad ik juist aan een bijbaantje te zoeken, om een beetje structuur in de week te krijgen. Zodat je eraan went dat je om 8 uur en niet om 12 uur uit bed komt. Hoe saai en niet sexy het ook klinkt: structuur helpt. Slaap heeft bijvoorbeeld veel invloed op het vermogen om te plannen én die planning te volgen.”

‘Hoe saai en niet sexy het ook klinkt: structuur helpt’

Voor deze cursus (vier bijeenkomsten, 15 euro ‘no-show-fee’) melden zich allerlei studenten aan. “Van eerstejaars die eraan moeten wennen dat niemand ze achter de broek zit tot masterstudenten die vastlopen met de scriptie”, zegt Zijderveld. Verhoudingsgewijs ziet ze wel veel medische studenten. “Farmacie, geneeskunde, diergeneeskunde, biomedische wetenschappen, dat zijn studies met volle programma’s. De stof wordt er bovendien in hoog tempo doorheen gejast. Dat kan best overwhelming zijn, helemaal in combinatie met reistijd, bijbaantjes, sociale activiteiten. Studenten zijn vaak moe, en wie moe is komt moeilijk tot zelfstudie.” 

Wat ook niet helpt, is dat wat je voor de studie moet doen lang niet altijd leuk is. “Ze beginnen allemaal gemotiveerd, het toekomstig beroep lijkt ze geweldig, maar vaak is het de eerste jaren vooral veel stampwerk. Daar komt bij dat ze niet altijd weten hoe ze het studeren moeten aanpakken. In het begin weet je niet wat voor soort tentamens je moet verwachten. Als de opdracht luidt: ‘Bestudeer dit artikel’, wat houdt dat dan precies in? En een handboek dat dient als naslagwerk hoef je niet helemaal door te spitten.”

Daarom zijn ‘studiemethoden’ onderdeel van de cursus timemanagement, maar het draait vooral om het maken van een realistische planning. “Daar hoort vaak gedragsverandering bij”, zegt Zijderveld. “We noemen het een cursus timemanagement, maar eigenlijk gaat het om zelfmanagement. Hoe kun jij keuzes maken en je gedrag zo sturen dat je je ook aan de afspraken met jezelf houdt?” 

‘We noemen het een cursus timemanagement, maar eigenlijk gaat het om zelfmanagement’

Experimenteren 

Manon Boot (24) heeft er tijdens haar studie biomedische wetenschappen ‘op los geëxperimenteerd’ op het gebied van plannen. “Fysieke agenda’s, digitale agenda’s, beide tegelijk (geen aanrader!), allerlei taken- en systemenapps. Ook de pomodorotechniek met tijdblokken heb ik geprobeerd: 25 minuten studeren, 5 minuten pauze, 25 minuten studeren en weer 5 minuten pauze. En dan na elke drie of vier blokken een grotere pauze. Je moet vooral doen wat bij je past, er is niet één beste manier.” Manon is dit jaar afgestudeerd en zweert nu bij todo.txt. “Een simpel systeem gebaseerd op een tekstbestand, een soort grote to-do-list met categorieën. Ik zet er alles in: wat ik moet doen, wat ik wil doen, tijd voor mezelf, dingen die ik nog moet kopen. Op basis daarvan vul ik per dag mijn agenda.” Al raakt ze niet in paniek als de dag een keer anders loopt. “Een planning is niet in steen gebeiteld, het geeft houvast. Soms gaat het niet of is je hoofd beter in staat iets anders te doen. Als je overzicht hebt van wat wanneer klaar moet zijn, dan heb je ruimte om te schuiven.”

Zijderveld raadt studenten om die reden aan een of twee dagdelen in de week reservetijd in te plannen. “Veel studenten zijn geneigd een ramvolle planning te maken”, merkt zij. “Ze gaan uit van de ‘ideal self’, maar het verschil met de ‘actual self’ is veel te groot. Ongetraind 10 kilometer rennen, lukt misschien een dag, maar daarna ben je zo moe dat je totaal verzandt.”

‘Een planning is niet in steen gebeiteld’

Bovendien, stipt de onderwijskundig adviseur aan, moet een planning aantrekkelijk zijn. “Anders begin je er niet aan. Plan daarom eerst ontspanning en pauzes in. En – hoe lastig dat ook is tegenwoordig – sluit je dan soms even echt helemaal af. Loop een rondje, speel piano, ga zitten op je balkon. Verwerkingstijd is belangrijk voor het brein. Als je jezelf de hele dag door voedt met nieuwe prikkels, dan komen er op het moment van studeren vaak andere gedachten op. Door eerder ruimte te maken voor mind-wandering, even te laten bezinken wat je hebt gedaan of gehoord, voorkom je pop-upgedachten tijdens het studeren.” 

Verband tussen stress en plannen

Onderzoekers van het lectoraat rehabilitatie van de Hanzehogeschool Groningen hebben in 2019 in de vorm van een enquête de stress gemeten van 2.800 studenten. Daarbij troffen zij een verband aan tussen stress en een slechte planning. Al waarschuwde lector Lies Korevaar in het tijdschrift HanzeMag voorzichtig te zijn bij het interpreteren van deze data: “Ervaren studenten stress omdat ze niet kunnen plannen, of ervaren studenten planningsproblemen omdat ze gestrest zijn?” Hij vermoedt het eerste. “Het merendeel van de studenten die hebben deelgenomen aan onze cursus Omgaan met Stress wijst het plannen en organiseren van de studie aan als een belangrijke veroorzaker van stress.” En dus zegt Korevaar: “De student kan leren hoe hij met tentamenstress moet omgaan, maar hij kan er beter voor zorgen dat hij goed voorbereid in de tentamenzaal verschijnt.” 

Geautomatiseerd gedrag 

Als je dat hebt gedaan en helemaal zen bij het tijdblokje studie bent aanbeland in je planning, is het zaak die tijd nuttig te besteden. “Afwisseling is key”, zegt Zijderveld. “Eerst iets intensiefs, dan een pauze, dan een verstrooiende studieactiviteit; je kunt niet acht uur per dag geconcentreerd bezig zijn.” Maar dan is er die telefoon die naast je ligt en schreeuwt om opgepakt te worden. En op de laptop die je gebruikt, verschijnt rechts bovenin geregeld iets dat even aangeklikt móet worden. Studieontwijkend gedrag (SOG) ligt altijd op de loer. “Als je een goede planning hebt en op tijd begint, dan heb je ruimte om af en toe te soggen”, zegt Manon. “Soms is de concentratie gewoon even weg, dan moet je daaraan toegeven.” Zijderveld: “Ons brein is op zoek naar aantrekkelijke prikkels. Een nieuwe Insta-story wint het van een saai studieboek, en dus moet je jezelf een beetje beschermen tegen geautomatiseerd gedrag. Bij veel studenten lopen zelfstudie en social media door elkaar, maar we weten: multitasken is een mythe. Als je echt wilt studeren, zet je telefoon dan op flight-modus, leg ’m in een andere ruimte of stel iets in waarmee je apps die je afleiden blokkeert.” 

Cold Turkey is zo’n app die je daarvoor kunt gebruiken. Manon gaf in haar studietijd de voorkeur aan Forest. “Dat is meer een game. Je plant virtueel een boom en geeft aan hoelang je wilt studeren. Zolang je in die tijd je telefoon niet aanraakt, blijft de boom doorgroeien. Pak je je telefoon, dan begin je weer van vooraf aan.” 

Belangrijkste voorbereiding 

Van apps tot cursussen; er zijn allerlei mogelijkheden om te kunnen leren plannen als een pro. Maar is dat ook echt nodig? “Niet voor iedereen en je hoeft echt niet alles helemaal vast te leggen”, antwoordt Zijderveld. “Maar plannen als vaardigheid is wel belangrijk. Of het nu gaat om onderzoek of projecten: in je werk wordt later verondersteld dat je kunt plannen en organiseren. De studietijd is de belangrijkste voorbereiding daarop.” 

Delen