Regeldruk: over de rol van overheid, zorgprofessional en beroepsvereniging
De administratieve last die alle verantwoordingsregels in de zorg met zich meebrengen zijn zorgprofessionals een doorn in het oog. Maar waar komen die regels nu vandaan? Drie recente publicaties geven meer inzicht in de rol van politiek en overheid in het ontstaan en voorkomen van regeldruk in de zorg. En er worden praktische toetscriteria in voorgesteld die ondoelmatige verantwoordingsregels moeten helpen voorkomen. Wij vragen in deze bijdrage ook aandacht voor de rol van beroepsverenigingen van zorgprofessionals in de toenemende regeldruk.
Het gaat om deze interessante publicaties uit 2023 over regels en veiligheid in de zorg:
- Stop de stapeling, verhalen van zorgprofessionals over administratieve lastendruk in de praktijk – geschreven in opdracht van de Eerstelijnscoalitie
- Is dit wel verantwoord? Hoe de zorg betekenisvol rekenschap kan afleggen in tijden van transitie – door de Raad Volksgezondheid & Samenleving (RVS)
Dit artikel beschouwt kritisch hoe het huidige administratieve controlesysteem is ingericht en signaleert de tekortkomingen daarin (risicoregelreflex, vermeende maakbaarheid, complexiteit), terwijl er wel begrip is voor de noodzaak van verantwoording. - Kwaliteitsdenken in de zorg, verleden, heden en toekomst, een verkennend essay voor de noodzaak voor een dynamische kijk op kwaliteit – een achtergrondstudie bij het artikel ‘Is dit wel verantwoord’ van de RVS door Jan Kremer en Leo Ottes
Dit essay plaatst kanttekeningen bij de betekenis en het gebruik van containerbegrippen als kwaliteit en wetenschap. Die kun je namelijk niet los zien van context en tijdsperiode. Zo wordt veelal klakkeloos aangenomen dat iets de waarheid is wanneer iets wetenschappelijk is bewezen. Maar is dat wel het geval? In het essay zelf wordt verwezen naar een publicatie van Chalmers die stelt dat 85 procent van het geld dat naar wetenschappelijk onderzoek gaat, vermijdbaar wordt verspild. Zij concluderen dat je op z’n minst voorzichtig moet zijn.
Samen vormen de publicaties een belangrijke spiegel voor politiek, overheid en beroepsverenigingen van zorgprofessionals die kan helpen bij zelfreflectie op hun rol in de stapeling van regels.
Wat wil men doen tegen regeldruk?
De RvS stelt onder het motto ‘anders en minder’ een paradigmashift voor waarbij ‘VWS in de toekomst de hoogste prioriteit geeft aan de noodzaak van ‘anders verantwoorden’. Parlementariërs moeten respecteren dat incidenten en fraude niet altijd kunnen worden voorkomen en tegenwicht bieden aan paradoxale dan wel irreële eisen van hun achterban. Beoordelaars van kwaliteit van zorg (waaronder tuchtcolleges) houden bij een paradigmashift meer rekening met de complexiteit en de inherente onzekerheid van de zorgpraktijk.’
De achtergrondstudie ziet de oplossing in een dynamischer kijk op kwaliteit in zorg. Hiermee wordt bedoeld dat we los moeten komen van denken dat kwaliteit alleen maar het voorkomen van incidenten is. Een verbreding van het begrip kwaliteit is nodig waarin ruimte is voor het constructief omgaan met de dagelijkse dilemma’s in de zorg. In de nieuwe kijk op kwaliteit kijken we naar compassie, beraadslaging met zorggebruikers, flexibele doelen van de zorg, betrokkenheid van zorgverleners, iteratieve feedbacklussen en een lerende cultuur waarin incidenten openhartig besproken kunnen worden.
Naast deze belangrijke abstract geformuleerde oplosrichtingen, presenteert ‘Stop de stapeling’ praktische handvatten die de administratieve belasting moeten tegengaan. Toets beleid, wet- en regelgeving altijd op proportionaliteit, toets op nut en noodzaak van nieuwe regels, inventariseer gevolgen voor regeldruk in de praktijk, houd rekening met stapelingseffecten en herstel vigerende wetgeving waar onvoldoende rekening is gehouden met deze toetscriteria.
Verantwoordings- versus controleperspectief
De publicaties leggen sterk de nadruk op regeldruk die ontstaat vanuit het verantwoordingsperspectief van politiek en overheid. De achtergrondstudie richt zich op kwaliteit in de zorg, wetenschappelijk onderzoek en evidence based medicine. Dit is voor ons de brug om ook aandacht te vragen voor het eigen aandeel van de brancheverenigingen van zorgprofessionals in de regeldruk.
Een belangrijk deel van de regeldruk ontstaat echter ook vanuit het controleperspectief van zorgprofessionals. De gedachte is dat meer controle tijdens het verlenen van zorg verstandig is. Denk aan extra controle op medicatieverstrekking. Of die extra controles de patiënt altijd ten goede komen, is maar de vraag. De kanttekeningen die de achtergrondstudie plaatst bij de zekerheid die we denken te ontlenen aan wetenschappelijk onderzoek moeten ons allemaal aan het denken zetten. Zorgverleners moeten beter begrijpen waar de grenzen van ‘de kennis’ liggen, zodat ze begrijpen dat ook hun eigen ervaring ertoe doet en er helaas altijd dingen mis zullen gaan.
Daarbij zou ook inhoudelijke kwaliteitsregelgeving moeten voldoen aan de toetscriteria die ‘Stop de stapeling’ formuleert. Beroepsverenigingen zouden dus hun eigen richtlijnen moeten toetsen aan doelmatigheid en proportionaliteit.
‘Beroepsverenigingen zouden hun eigen richtlijnen moeten toetsen aan doelmatigheid en proportionaliteit‘
Het begrip risico
Daarom pleiten wij voor een zorgvuldiger omgaan met het begrip risico. Het simpele gebruik van enkel het woord risico legitimeert menig regel en daarmee de toenemende regeldruk. Maar de vraag is over welk risico we het hebben. Is dat het risico als incident, als (negatieve) uitkomst van een activiteit of proces of is dat hetzelfde risico, maar dan gezien als kans, contextueel beoordeeld op het optreden van hetzelfde incident?
Wanneer dat eerste het geval is (waarop het lijkt als het om controles in de gezondheidszorg gaat), dan is iedere maatregel geoorloofd om ieder incident te voorkomen en leidt dat tot een financieel en praktisch onbeheersbaar en onuitvoerbaar proces. Risico benaderd vanuit het perspectief van de kans opent de mogelijkheid om na te denken over proportionaliteit en doelmatigheid. En dat is precies wat de Eerstelijnscoalitie met ‘Stop de stapeling’ en de RVS signaleren en voorstellen.
Niet alleen de overheid zou dus moeten worden aangesproken op het creëren van regeldruk; ook (beroepsverenigingen van) zorgprofessionals zijn hierin partij. Natuurlijk gaat dit altijd vanuit de beste bedoelingen. Maar aan die goede bedoelingen zouden de praktische toetscriteria van ‘Stop de stapeling’ toegevoegd moeten worden ten gunste van een realistische, werkbare en betaalbare gezondheidszorg.
De auteurs
- Hans Smit, ziekenhuisapotheker, Canisius Wilhelmina Ziekenhuis
- Ira Helsloot, hoogleraar Besturen van Veiligheid, Radboud Universiteit
- Kees Kramers, internist/klinisch farmacoloog. Hoogleraar medicatieveiligheid, Radboud Universiteit / Canisius Wilhelmina Ziekenhuis