Samen tafelen

In het Deutsche Architekturmuseum (DAM) in Frankfurt am Main (Duitsland) hangt een gigantisch kunstwerk dat uit drie delen van elk twee meter breed en drie meter hoog bestaat. Op het eerste oog lijkt het om een foto te gaan, maar het betreft een intrigerend schilderwerk. We zien een kille ruimte, geflankeerd door vier metalen deuren, met hierin louter een strak gedekte tafel.

Abendmahl (1976-1979), Ben Willikens (1939) – Deutsches Architecturmuseum, Frankfurt am Main (c) kunstenaar en VG Bild-Kunst

Wanneer zaten bij ons thuis voor het laatst zes mensen aan tafel? Dat moet meer dan een jaar geleden zijn. We ontbijten, lunchen en dineren nu louter met zijn tweetjes. Vier stoelen blijven onbezet. Tijdens de maaltijden is het vaak stil. Wat we elkaar te vertellen hebben, is al verteld. Ik mis de gezellige drukte van vroeger, waarvan ik nooit had kunnen bedenken dat hieraan ooit een einde zou komen.

Het streng symmetrisch opgebouwde pronkstuk van het Duitse museum is geschilderd door Ben Willikens (1939). De ruimte bestaat nergens in het echt maar is in zekere zin toch nageschilderd. De titel Abendmahl verwijst naar het Laatste Avondmaal, dat Leonardo da Vinci (1452-1519) van 1495 tot 1498 schilderde op de noordwand van de eetzaal van het Dominicaner klooster Santa Maria delle Grazie in Milaan.

Het Laatste Avondmaal (1495-1498), Leonardo da Vinci (1452-1519)

De Duitse kunstenaar was midden in de dertig toen hij het fresco met eigen ogen zag. Hij kocht twee ansichtkaarten met dit werk. Weinig religieuze taferelen hebben zo veel kunstenaars geïnspireerd als het Laatste Avondmaal van Da Vinci. Maar terwijl iedereen zich concentreert op Jezus en de twaalf apostelen, kraste Willikens deze juist weg. Hem ging het louter om de ruimte. Van 1976 tot 1979 maakte hij vijftig schetsen, waarvan de helft op groot formaat, voordat het uiteindelijke werk ontstond.

‘In restaurants ligt het accent in wezen niet op lékker eten of tafelen in een gezellige ruimte, maar om sámen eten’

In restaurants staan al maanden alle tafels leeg. In toenemende mate mis ik niet zozeer het lekkere eten als wel het sámenzijn. Wie aan de Franse eetcultuur denkt, heeft wellicht culinaire hoogstandjes in gedachten. In wezen ligt het accent echter niet op lékker eten of tafelen in een gezellige ruimte maar om sámen eten. Bij talloze bezoeken aan Franse gezinnen schrok ik van de magere entourage terwijl uitgebreid en rijkelijk werd getafeld. Natuurlijk wil iedereen terug naar normaal, maar wat betreft het eten zal bij mij het accent voortaan veel meer op samenzijn liggen.

In de katholieke traditie wordt het laatste avondmaal op Witte Donderdag herdacht en staat dit in het teken van het verraad van Judas en de naderende kruisdood van Jezus, die daags erna – op Goede Vrijdag – centraal staat. Minstens zo belangrijk is echter het delen van de maaltijd met de apostelen. Wellicht was het van Ben Willikens een bewuste keuze om zijn werk niet ‘Das letzte Abendmahl’ maar louter ‘Abendmahl’ te noemen.

In 2009 vertelde de kunstenaar dat zijn kunstwerk de afsluiting van een donkere periode vormde. Hij vroeg zich af wat het christendom had bereikt en zag louter gebroken beloftes. In de kunstenaar overheerste vooral woede en gebrek aan hoop toen hij aan Abendmahl werkte. Is het daardoor een perspectiefloos schilderij geworden? Nee, absoluut niet. Net als bij het Laatste Avondmaal van Da Vinci, zien we in de verte licht. Dat symboliseert de hoop waarop onze blik toch gericht moet blijven.

Delen