Stelsel nooit de hoofdoorzaak

De ‘wintercrisis’ van de National Health Service bewijst opnieuw wat verstandige mensen altijd al zeggen: een ‘single-payer’ zorgstelsel zoals die NHS, compleet gerund door de overheid, zoals ze daar in Engeland hebben, dat deugt gewoon naar zijn aard niet. Maar goed dus dat bij ons vorig jaar de SP, met dat rare plan voor een ‘Nationaal ZorgFonds’, door de kiezer vernederend is afgestraft.

Zó simpel ligt het dus niet.

Marcel Levi gaat intussen zijn tweede jaar in als ceo van de groep van vijf ziekenhuizen die samen University College London Hospitals heten. De oud-bestuursvoorzitter van het AMC kwam vorige week aan het woord in het FD, over onder meer die wintercrisis. Want ook nu zijn er weer veel berichten over een overbelaste NHS, over operaties die moeten worden uitgesteld, over chaotische toestanden op Engelse SEH’s.

Maar Marcel Levi zegt hierover dit: ‘Het valt nog wel mee hoor. We hebben het heel druk, maar het is niet heel anders dan in Nederland. Alleen wordt er hier hysterischer mee omgegaan.’ De interviewer van het FD neemt hier geen genoegen mee: ‘De Britse kranten schrijven nauwelijks nog ergens anders over. Er moet toch wel iets aan de hand zijn?’ Maar Levi houdt vol: ‘De Britse pers mag dingen graag uitvergroten. In Nederland was het heel normaal als er tientallen mensen uren zaten te wachten op de spoedeisende hulp. Hier is dat beladen, omdat de politiek beloofd heeft dat iedereen binnen vier uur behandeld moet worden.’

Dit riekt naar schaamteloos regentisme. Een machtige autoriteit die wordt aangesproken op dingen die niet goed lopen. En die dan meteen alles denkt te kunnen witwassen door wat te klagen over de media. Maar in dít geval is dat wel degelijk: terecht.

In werkelijkheid is de NHS een op hoofdpunten naar behoren functionerend systeem

Wie niet zelf de Britse media regelmatig volgt, kan zich simpelweg geen voorstelling maken van de extreme (partij)politieke vooringenomenheid die daar de norm is. Ook als het gaat om de NHS. Voor ‘rechts’ is dit een bureaucratische moloch die permanent nodeloos geld verspilt, en daarom zwaar moet worden hervormd richting marktwerking en privatisering. Voor ‘links’ is de NHS een onaantastbare verworvenheid waar altijd nóg veel meer geld naartoe moet (en bron van inkomen voor een invloedrijk deel van de achterban).

In werkelijkheid is de NHS een op hoofdpunten naar behoren functionerend systeem, dat internationaal goed scoort op punten als voor iedereen gelijke toegang tot zorg en doelmatige aanwending van middelen. Wel is het zo dat de Britse bestedingen aan collectieve gezondheidszorg wat lager liggen dan gemiddeld in de lidstaten van de OECD. Ook Marcel Levi stelt vast dat de drukte bij eerste-hulpposten mede als oorzaak heeft ‘dat mensen liever daarheen gaan dan naar de huisarts, waar ze drie weken moeten wachten op een afspraak’.

Maar dat is niet hetzelfde als vaststellen dat de NHS grosso modo faalt. En dat is evenmin hetzelfde als vaststellen dat die jaarlijkse winterproblemen aantonen dat single-payer zorgstelsels als zodanig niet deugen.

Een bouwtechnisch goed geconstrueerd huis waar het binnen soms wat fris is, ga je niet helemaal afbreken en van de grond af weer opbouwen. Dat ga je op punten bijstellen en verbeteren. Misschien door de verwarming dan maar wat hoger te draaien. Maar liever nog door op specifieke punten dingen te verbeteren, bijvoorbeeld beter isoleren.

En dit is wat er ook gebeurt. Een van de weinig Britse media-stemmen die én verstand hebben van de NHS én niet-vooringenomen of zelf belanghebbend zijn, is Richard Vize van The Guardian. Die onderkent dat er problemen zijn – maar, schreef hij pas nog in een commentaar: ‘The present rather chaotic setup has one big advantage. However imperfectly, it is allowing local areas to find a way of organising and operating that works for them, rather than having to meet the latest centrally imposed structure.’

Het gevaar waar Richard Vize hier tegen waarschuwt, is een grote ‘stelselhervorming’ van bovenaf. Wat hij in plaats daarvan bepleit, is doorzetten van een in de praktijk al ingezette beleidstrend: naar meer decentralisatie; naar meer ‘integrated population health management’; naar meer focus op ‘accountable care’.

Wat we hier zien geldt niet voor het Verenigd Koninkrijk alleen. ‘Stelseldiscussies’, en ‘internationale vergelijkingen’ tussen zorgstelsels om zo te ontdekken welke daarvan ‘de beste’ is, herken je steevast aan twee dingen. Ze leveren geen eenduidige resultaten op. En ze leiden in de praktijk tot niks.

‘Stelseldiscussies’ leveren geen eenduidige resultaten op en leiden in de praktijk tot niks

Natuurlijk is het goed dat ons in Nederland dat Nationaal ZorgFonds van de SP bespaard zal blijven. Niet omdat zo’n single-payer oplossing in principe een slechte zaak is. Maar gewoon omdat we al een stelsel hébben. Net zo goed als dat ze in de UK nooit zo stupide moeten (en ook nooit zullen) zijn, om de NHS gewoon maar eens af te schaffen en te vervangen door iets met zorgverzekeraars. Omdat ze ook daar al een stelsel hébben, dat net als het onze op hoofdpunten functioneert.

Ook het terecht veelgeprezen Obamacare, om nog een laatste voorbeeld te noemen, was allesbehalve een complete omwenteling. Het zorgstelsel in de Verenigde Staten functioneert beter dan wij hier in Europa gewend zijn te denken. En wat de Affordable Care Act van 2010 bracht, was een relatief bescheiden reparatie, voor een specifieke, in omvang beperkte groep burgers die zich tot dan toe niet betaalbaar konden verzekeren tegen kosten van curatieve zorg. Maar ook hier geldt weer: de beste weg naar voren, ongeacht binnen welke stelselvariant, loopt via kleine stappen. Die fundamenten intact laten, en incrementeel verbeteren.