‘Strijden voor de goede zaak’

interview / Arts en activist Rebecca Gomperts

Ze werd wereldberoemd met de abortusboot. Het Amerikaanse opinieblad Time Magazine riep haar uit tot een van de honderd invloedrijkste mensen ter wereld. En in maart van dit jaar kreeg ze de prestigieuze Aletta Jacobsprijs. Genoeg aanleiding voor een gesprek met arts en activist Rebecca Gomperts.

Ze heeft ze het heel druk, maar voor Arts en Auto maakt Rebecca Gomperts (55) graag tijd vrij. Nationaal en internationaal is de arts, feminist en activist bekend van Women on Waves, de non-profitorganisatie die wereldwijd veilige en legale abortus op de politieke agenda wil zetten, maar ook op internationale wateren medicamenteuze abortussen biedt aan vrouwen in landen waar abortus niet is toegestaan. 

In maart van dit jaar kende Rijksuniversiteit Groningen haar de Aletta Jacobsprijs toe vanwege haar indrukwekkende strijd voor abortusrechten. Daarmee staat Gomperts nu in een rijtje illustere vrouwen van wie ze er een aantal persoonlijk kent. “Ik noem PvdA’er Khadija Arib. Verder Petra Stienen, een politica met veel aandacht voor mensenrechten en de positie van de vrouw in Arabische landen. En Gunilla Kleiverda, gynaecoloog en bestuurslid van Women on Waves. Els Borst staat ook in het rijtje. Haar kende ik niet persoonlijk, maar zij heeft ervoor gezorgd dat de abortusboot kon blijven uitvaren door te bevestigen dat overtijdbehandeling niet onder de strafwet valt.” 

De jury prees Gomperts’ onvermoeibaarheid in haar inzet voor vrouwen over de hele wereld. Dat onvermoeibare is evident. Gomperts is een workaholic die graag vertelt wat ze doet en wat haar bezighoudt, zonder enige vorm van zelfgenoegzaamheid, maar altijd vechtend voor vrouwen.

Voor alles wil ze kwijt dat er een ‘nieuw soort voorbehoedsmiddel’ aankomt. “Wie veel seks heeft, slikt het één keer in de week. Je wordt eraan herinnerd door een app. Wie af en toe seks heeft, gebruikt het als morning-afterpil. Women on Waves gaat dit middel verder onderzoeken met Universiteit Leiden. Nu al hebben zo’n tien ziekenhuizen interesse om aan het onderzoek dat hier nog voor nodig is, deel te nemen. We maken een inventarisatie van hoe tevreden vrouwen nu zijn met hun anticonceptie. Daarbij vragen we of ze geïnteresseerd zijn in een nieuw middel en of ze aan het onderzoek willen meewerken. Artsen moeten weten dat ze vrouwen naar onze vragenlijst kunnen verwijzen. Die lijst staat op de homepage van Women on Waves.”

Nooit oordelend

In een gesprek met Gomperts valt op dat ze nooit oordelend is. Ze heeft een duidelijk standpunt, maar gunt tegelijkertijd ieder zijn of haar eigen kijk op de zaken. Eén ding staat voor haar wél als een paal boven water: abortus is een zaak van vrouwen zelf. Met die mening staat ze soms lijnrecht tegenover tegenstanders van abortus. “Weet je, ik heb helemaal geen moeite met mensen die het niet eens zijn met abortus provocatus. Iedereen heeft recht op zijn mening. Ik wil alleen dat vrouwen die abortus nodig hebben en dat zelf ook willen het gewoon kunnen doen. Ik dwing niemand tot abortus. Het probleem is dat tegenstanders abortus willen tegenhouden. Zij willen dus anderen hun éigen oordeel opleggen. Dát is het fundamentele verschil tussen hen en mij.” 

‘Ik dwing niemand tot abortus. Het probleem is dat tegenstanders abortus willen tegenhouden’

Gomperts kwam in Paramaribo ter wereld (haar vader was Surinamer) en groeide vanaf haar derde op in Vlissingen. Ze studeerde geneeskunde en beeldende kunst en volgde een zeilvaartopleiding. Ze deed een master in Public Policy aan de Princeton University in Amerika en promoveerde in Zweden. De ware reden waarom het geneeskunde werd, behoort volgens haar tot de onbegrepen raadselen van het bestaan. “Op die leeftijd weet je niet altijd waarom je dingen wel of niet doet. Het leek me gewoon een heel mooi vak. Ik was geïnteresseerd in het idee dat je mensen kon helpen en beter kon maken.” 

De zeilvaartopleiding volgde ze omdat ze bij Greenpeace aan de slag ging. Het ‘Greenpeace-virus’ liep ze op toen ze met haar moeder een keer de Rainbow Warrior, het vlaggenschip van de milieuorganisatie, had gezien. “Ik was meteen verkocht”, vertelt ze. “Een boot, mensen met spannende verhalen, idealisten die de wereld beter wilden maken. Het strookte allemaal met wie ik zelf was. Ik wilde strijden voor de goede zaak: het milieu, vrouwenrechten.”

Het belang van toegang tot veilige en legale abortus werd haar duidelijk tijdens haar coschappen in Afrika, waar Gomperts in aanraking kwam met vrouwen die ongewenst zwanger waren. Met Greenpeace voer ze naar Zuid-Amerika, waar ze schrijnende verhalen hoorde van vrouwen die leden onder de gevolgen van ongewenste zwangerschappen en het gebrek aan toegang tot veilige, legale abortus. Het inspireerde haar om in 1999 Women on Waves op te richten. In 2005 volgde Women on Web, een organisatie die de online toegang tot anticonceptie en veilige abortusdiensten faciliteert. Het Amerikaanse Time Magazine riep Gomperts in 2020 uit tot een van de honderd invloedrijkste mensen ter wereld. Het tijdschrift omschreef haar als een baken van hoop in tijd van angst en onzekerheid, die opkomt voor het principe dat veilige abortus een mensenrecht is. 

Eén dag overtijd

Met de vraag tot wanneer abortus provocatus volgens haar aanvaardbaar is, kan ze niet veel. Ze zegt: “De Wet afbreking zwangerschap is veertig jaar geleden gemaakt. Als je nu kijkt naar de realiteit van de abortushulpverlening is die heel anders dan toen. Alle vrouwen in Nederland hebben seksuele voorlichting gekregen, hebben toegang tot voorbehoedsmiddelen en zijn goed geïnformeerd. Iedere vrouw heeft tegenwoordig een app om haar menstruatie te tracken. Women on Waves heeft momenteel een kliniek in Amsterdam voor vrouwen die geen toegang hebben tot zorg in andere klinieken, zoals ongedocumenteerde vrouwen. Hier worden alleen abortuspillen verstrekt, waarvan de veiligheid trouwens groter is dan van bijvoorbeeld paracetamol. In deze kliniek zie ik echt alleen maar vrouwen die één dag overtijd zijn. We zien tegenwoordig überhaupt maar weinig vrouwen met vergevorderde zwangerschappen die abortus willen. Maar ook in die fase vind ik dat abortus de verantwoordelijkheid van vrouwen zelf is. Daar moeten we geen wetten voor maken. Het debat over wanneer het wel of niet mag, is niet meer van deze tijd.”

Wat vindt ze van mensen die roepen dat abortus moord is? “Zij baseren zich bijvoorbeeld op een religie, op de Koran, op de Bijbel. Maar in al die heilige boeken staat werkelijk niets over abortus. Abortus is van alle tijden. Vanaf het begin der tijden hebben vrouwen voorbehoedsmiddelen gebruikt en abortus toegepast. Vrouwen regelden het onder elkaar met allerlei kruiden en planten. Er kwam geen man aan te pas. Abortus was dus een heel normale procedure tot het begin van de negentiende eeuw. Pas met de komst van de professionele westerse artsen is dat veranderd. Toen kreeg je ook heksenprocessen. Het was zogenaamd het werk van de duivel. Toen werd ook bedacht dat het niet meer mocht na quickening, het moment rond zestien weken waarop de vrouw de foetus in de buik voelt bewegen. Later richtte de rooms-katholieke kerk medische universiteiten op, waar alleen bepaalde mensen mochten studeren. Dus artsen werden duur, en arts werd een beschermd beroep. Tegelijkertijd werd daarmee alle oude kennis onderdrukt. Die kennis zou een regelrechte bedreiging zijn voor de dokters, die natuurlijk allemaal man waren. Het was ook een manier om vrouwen te onderdrukken.”

‘De abortuswetgeving is zó verouderd, die heeft niets te maken met de realiteit’

Hoe kijkt ze aan tegen de ontwikkelingen in de Verenigde Staten waar de vrijheid van abortus nu weer dreigt te worden teruggedraaid? “Je kunt stellen dat daar gewoon een soort coup is gepleegd door Trump. Die heeft drie conservatieve leden van het Hooggerechtshof mogen aanwijzen. En Trumps achterban bestaat voor een groot deel uit fundamenteel christelijke Amerikanen die willen dat vrouwen teruggaan naar het aanrecht. Dat is om treurig van te worden. Maar wij in Europa hebben boter op ons hoofd, want ook hier is officieel geen recht op abortus. Er bestaat geen uitspraak van de European Human Rights Commission over het recht van vrouwen op abortus. In het Verdrag van Maastricht wordt gezegd dat landen dat zelf mogen bepalen. In Polen en Malta is abortus nog illegaal. En zelfs bij ons in Nederland is abortus officieel nog strafbaar. Zelfs als een arts bekwaam en bevoegd is, kan hij of zij vier jaar gevangenisstraf krijgen als de abortus niet wordt uitgevoerd in een kliniek met een vergunning. Die wet is zó verouderd, die heeft niets te maken met de realiteit. Abortus met behulp van medicatie is een goede manier. In Zweden en Frankrijk wordt 90 procent van de abortussen gedaan met medicatie, hier in Nederland maar 30 procent. Dat komt doordat de abortusartsen en -klinieken hier vrij conservatief zijn.” 

Gomperts is blij dat de Eerste Kamer vorige maand instemde met het schrappen van de verplichte bedenktijd van vijf dagen en hoopt dat de Senaat na de zomer ook instemt met het wetsvoorstel om de ‘abortuspil’ door huisartsen te laten voorschrijven. Ze zegt: “Die pil hoort gewoon bij de huisarts of verloskundige. Er is geen enkele medische reden waarom die alleen verkrijgbaar zou mogen zijn in een ziekenhuis of abortuskliniek. Medicamenteuze abortus is medisch-wetenschappelijke vooruitgang en vrouwen hebben er recht op om daar gebruik van te maken.” 

Oorlogsschip

De abortusboot vaart voorlopig niet uit. “Onze laatste campagne was in 2017 in Mexico. We kijken steeds met de organisatie wat de meeste impact heeft. Dat is voor ons nu het onderzoek naar een nieuw voorbehoedsmiddel. In het verleden waren dat de campagnes in andere landen. Bijvoorbeeld onze tocht naar Portugal, waar de boot niet mocht aanmeren. We werden tegengehouden door oorlogsschepen, moesten buiten de territoriale wateren blijven. Dat is een hele rel geworden. Het is toch krankzinnig om een oorlogsschip op een boot met vrouwen af te sturen. De andere kant van de medaille is dat dit heel veel aandacht genereerde. En daar doen we het dan ook weer voor. We zijn er om campagnes uit te voeren die echt verschil maken.” 

Gomperts heeft weinig vrije tijd. Maar in de vrije tijd die ze heeft, zeilt ze graag en bezoekt ze musea en galeries. “Lezen is ook een hobby, evenals yoga. Dat laatste is een noodzaak in een leven vol actie en werk. Door COVID was het een tijd minder, maar momenteel draait de molen weer volop: lezingen, congressen, andere werkgerelateerde dingen.” Het is duidelijk dat Gomperts zich, ondanks alles wat ze al heeft bereikt, onverminderd blijft inzetten voor zaken waar zij in gelooft. Hoe ze later herinnerd zou willen worden? Ze lacht. “O, daar heb ik echt helemaal niks mee. Ik wil dat mijn kinderen met mij gelukkig zijn geweest. En verder hecht ik eraan dat ik mijn leven zinvol kan leven. Hoe anderen mij herinneren, is totaal irrelevant.” 

Curriculum vitae

Rebecca Gomperts (1966) geboren in Paramaribo

  • 1985 – 1993
    geneeskunde, Universiteit van Amsterdam
  • 1989 – 1993
    bachelor of arts, Gerrit Rietveld Academie, Amsterdam
  • 1997 – 1999
    scheepsarts aan boord van de Rainbow Warrior, Greenpeace 
  • 1999 – heden
    oprichter en directeur Women on Waves
  • 2005 – heden
    oprichter en directeur Women on Web
  • 2010 – 2011
    master public policy, Princeton University
  • 2010 – 2014
    promotieonderzoek, Department of Women and Children Health, Karolinska Institutet, proefschrift Task shifting in the provision of medical abortion
  • 2015
    Els Borst-oeuvreprijs, Vereniging van Nederlandse Vrouwelijke Artsen (VNVA)
  • 2018 – heden
    oprichter en directeur Aid Access
  • 2020
    verkiezing 100 invloedrijkste personen ter wereld, Time Magazine
  • 2021-heden
    senior onderzoeker, LUMC
  • 2022
    Aletta Jacobsprijs, Rijksuniversiteit Groningen 

Delen