‘Terug naar het normale’

interview / arts-onderzoeker Machteld Huber

Beeld Nout Steenkamp

Het lijkt er steeds meer op dat het geen hype is, maar dat Machteld Huber met haar concept Positieve Gezondheid echt de zorg gaat veranderen. In 2017 zette ze grote stappen op weg naar haar ultieme doel: van Nederland de grootste Blue Zone ter wereld maken. 

Open, licht, groen, jong en dynamisch. Zo laat de Jaarbeurs Innovation Mile (JIM) zich het best omschrijven. Op de zesde etage van het Beatrixgebouw in de Jaarbeurs in Utrecht, die zesduizend vierkante meter beslaat, zitten diverse innovatieve bedrijven bij elkaar. Het Institute for Positive Health (iPH), de stichting van Machteld Huber (66), heeft hier sinds oktober zijn werkplek – van een kantoor kun je niet spreken; muren zijn er namelijk niet. Hiervoor zetelden Huber en haar collega’s in het Huis voor de Gezondheid in Amersfoort, waar organisaties als het Longfonds, het Diabetes Fonds en Alzheimer Nederland zijn gevestigd. “Een prachtige locatie”, zegt Huber daarover, “maar er kwam niet echt een samenwerking tot stand. Alle organisaties daar richten zich op ziektezorg en hun specifieke organen en niet, zoals wij, op gezondheid en de hele mens.”

Haar concept Positieve Gezondheid – op veerkracht, functioneren en eigen regie gebaseerd – is intussen wijd en zijd bekend. In 2011 haalde Huber, van oorsprong huisarts, de voorpagina van het British Medical Journal. In 2014 promoveerde ze op haar werk en een jaar later richtte ze het iPH op om de ontstane beweging rond Positieve Gezondheid te stimuleren, te versterken en te versnellen. “De ambitie in ons stichtingsstatuut luidt: het paradigma van de zorg veranderen. Van alleen maar ziekte behandelen naar ook gezondheid bevorderen. Dan denken de meesten aan voeding en beweging, maar het gaat óók om sociale participatie en zingeving. Sterker nog: zingeving is de sterkste gezondmakende factor.”

Van alleen maar ziekte behandelen naar ook gezondheid bevorderen

In de innovatiehub in de Jaarbeurs past de stichting beter dan in het Huis voor de Gezondheid, geeft Huber aan. “Hier heerst een andere sfeer: heel open, heel flex. Het is gericht op samenwerken. In de korte tijd dat we hier nu zitten, zijn we al met allerlei partijen in gesprek.” Het is in deze levendige ruimte wel even zoeken naar een rustige plek.

Als Huber een geschikte tafel heeft gevonden en plaatsneemt, legt ze een map vol papierwerk naast zich neer. Af en toe pakt ze er een vel papier uit om iets te verduidelijken of te illustreren. Zoals een grafiek met de resultaten van een van haar onderzoeken. In een oogopslag is te zien hoe verschillend zorgprofessionals en patiënten denken over de zes dimensies van Positieve Gezondheid, waaraan je volgens Huber gezondheid kunt aflezen: lichaamsfuncties, mentaal welbevinden, zingeving, kwaliteit van leven, meedoen en dagelijks functioneren. De patiënten vinden alle zes dimensies even belangrijk. Van de ondervraagde zorgprofessionals komen verpleegkundigen daar het dichtst bij in de buurt. Daarna komen de fysiotherapeuten. Artsen hechten, ‘vanwege hun biomedische interpretatie’, vooral belang aan de lichamelijke dimensie.

Er is een uitzondering: als de dokter zelf ziek wordt, verandert die opvatting. “Ook voor academisch gevormden geldt: wie geconfronteerd wordt met ziekte, gaat alle zes dimensies belangrijk vinden.” Dat kwam voor Huber niet als een verrassing. Haar eigen ziekten – het begin van haar huisartsenbestaan omschrijft ze als haar ‘gehaktmolenjaren’ – zijn voor haar ooit de aanleiding geweest om zich op dit thema te storten.

Minder verwijzingen

Het onderzoek naar hoeveel waarde men hecht aan de zes dimensies stamt uit 2012. Is er intussen onder artsen iets veranderd? “Van de artsen die zich niet in het concept hebben verdiept, is een deel nog altijd sceptisch. Maar wie ermee werkt, herkent het. Verzekeringsartsen zijn er blij mee. Zij zeggen: slechts 10 procent van de arbeidsongeschikten valt uit door lichamelijke klachten. De overige 90 procent valt uit door problemen op die andere terreinen van gezondheid. Verder zijn veel huisartsen enthousiast. Huisarts Hans Peter Jung (winnaar van de Compassieprijs 2017) startte met verzekeraar VGZ een experiment. Jung werkt volgens het model van Positieve Gezondheid en kan de tijd nemen voor de patiënt, doordat hij een vast bedrag krijgt en niet langer een vergoeding per consult. Het resultaat: 25 procent minder verwijzingen naar de tweede lijn en 25 procent minder laboratoriumonderzoek. Én de huisarts heeft weer plezier in zijn werk.”

Deze pilot is inmiddels verbreed naar meer praktijken. Huber hoopt dat het bekostigingssysteem niet alleen in de huisartsenzorg maar in de hele zorg verandert. “Ook voor de medisch specialisten. Er zijn er die zeggen: ik zou wel willen werken met het model, maar voor het eerste consult heb ik twintig minuten en voor de navolgende slechts tien minuten. Zij zitten gevangen in de financiering. Zij hebben geen tijd om ‘Het andere gesprek’ te voeren.”

‘Het andere gesprek’ is een van de drie pijlers onder het concept Positieve Gezondheid. De eerste is het spinnenwebdiagram. “Dat is het gespreksinstrument”, begint Huber haar uitleg. “Patiënten geven antwoord op 42 vragen die aansluiten bij de zes dimensies. Dat levert een spinnenwebdiagram op, waarmee zij zichzelf een spiegel voorhouden. De zorgprofessional is geneigd te kijken naar waar iemand laag scoort. ‘Dan moeten we daar iets aan doen.’ Maar in ‘Het andere gesprek’ – pijler 2 – vraagt de professional aan de patiënt: wat is voor ú belangrijk, wat zou ú willen veranderen?”

Tijdens trainingen die het iPH geeft, ziet Huber hoe lastig dat voor hen is. “Wie in de zorg gaat werken, doet dat om andere mensen te helpen. Nu moet je op je handen zitten; de routine loslaten. Niet gaan adviseren, maar goed luisteren, en vervolgens de eigen activiteit stimuleren en weten naar wie of wat je de patiënt eventueel kunt verwijzen. Dat is de derde pijler: het aanbod van mogelijkheden kennen. De zorgprofessional is geen deskundige op alle zes terreinen en moet dus bijvoorbeeld ook een netwerk opbouwen in het sociale domein.”

Eigen spinnenweb

De eerste helft van zo’n Positieve Gezondheid-training gaat over het eigen leven en het eigen spinnenweb van de deelnemers. “Pas als je het zelf hebt ervaren, kun je met een andere houding de patiënt tegemoet treden”, zegt Huber. “Vaak horen we na zo’n training: ik zie niet alleen de patiënt met andere ogen, maar ik heb er ook zelf veel aan gehad. Ziekenhuis Nij Smellinghe in Drachten heeft het concept zelfs vertaald naar een tool die gericht is op de eigen medewerkers; om de duurzame inzetbaarheid te bevorderen. En zo gaat ieder er op z’n eigen manier mee aan de slag. Dat móet ook. Er is geen blauwdruk. Je moet het zo inrichten dat het bij je past. In Meppel hebben professionals een leegstaand Gamma-pand gestript en omgebouwd tot een gezondheidscentrum, dat niet medisch aandoet en waar ze samen met andere partijen van de zes dimensies werken volgens het concept. In de provincie Limburg pakken ze het heel groot aan: er zijn gemeenten die hun begroting ordenen naar de zes hoofddimensies.”

Je moet het niet opdringen, je moet het de tijd geven om te groeien

En zo zijn er steeds meer organisaties die met Positieve Gezondheid aan de slag gaan; 2017 was een topjaar voor Huber en de stichting. In januari presenteerde de Federatie Medisch Specialisten een visiedocument waarin de Federatie de ambitie uitspreekt dat medisch specialisten in 2025 handelen vanuit Positieve Gezondheid. “Ik was daar wel verbaasd over”, geeft Huber toe. “Ik vind het een grote ambitie. Ik denk niet dat al die duizenden medisch specialisten het concept zo snel zullen omarmen. Dat hoeft ook niet. Je moet het niet opdringen, je moet het de tijd geven om te groeien.” Dat houdt Huber ook de bestuurders van het Jeroen Bosch Ziekenhuis voor. Als eerste ziekenhuis in Nederland kondigde het JBZ in augustus aan de strategie helemaal op Positieve Gezondheid te baseren. “Een cultuurverandering heeft tijd nodig. Je moet niet te snel willen gaan. Laat alleen de mensen ermee werken die het zien zitten en gebruik die mensen als je ambassadeurs.”

Overigens houdt Huber ook zichzelf en haar collega’s voor dat het allemaal niet te snel moet gaan. “Als het te snel gaat en te populair wordt, dan is er een risico dat het een hype wordt.” Dat geldt bijvoorbeeld voor interesse uit het buitenland. Lange tijd hield Huber de boot af. Maar nu komt er toch een Positive Health Institute in België. “De Belgen zijn zo enthousiast, die zijn niet tegen te houden. Anders zouden ze het zonder ons doen en dat willen we niet.”

Ook de zorgverzekeraars volgen. Zilveren Kruis, Menzis, CZ en VGZ hebben in november een overeenkomst getekend waarin ze aangeven het concept te gaan bevorderen. Wat houdt dat concreet in? “Het verzekeringsstelsel zal niet meteen op de schop gaan. Maar ze geloven erin en ze stellen geld beschikbaar voor proeven en onderzoeken, zoals VGZ met de huisartsenpilot heeft gedaan. Nog zo’n voorbeeld: CZ helpt in Den Haag probleemgezinnen van hun schulden af. Mensen die aan de grond zitten, krijgen geheid gezondheidsproblemen. Als je mensen die zo klem zitten niet helpt, dan kun je niet verwachten dat ze stoppen met roken en gezond gaan eten. We moeten deze mensen ook helpen levensvaardigheden aan te leren.” Huber hoopt dat Positieve Gezondheid tot in het basisonderwijs doordringt. “Ik zou graag zien dat persoonsvorming op scholen een plek krijgt. Dat kinderen niet alleen leren rekenen en schrijven, maar ook dat ze leren het leven te hanteren.”

Juiste moment

Wie succesvol is, krijgt ook kritiek. Daar is Huber wel achter gekomen. Ze is er niet doof voor. “Ik zeg altijd: kom maar op met die kritiek. Dan kan ik uitleggen wat de bedoeling is.” En als iemand roept dat haar model niet uniek is, zegt ze: “Dat klopt. Er zijn meer wetenschappers die soortgelijke modellen hebben ontwikkeld.”

Waarom is dat van haar een succes? “Ten eerste: het is geen bevlieging van gisteren. Ik ben hier al dertig jaar mee bezig. Het is op solide, wetenschappelijk onderzoek gebaseerd. Dat het op de voorpagina van het British Medical Journal stond, heeft geholpen. Dat was een klapper. Verder komt het op het juiste moment. Zorgprofessionals willen terug naar het normale. Dat blijkt wel uit initiatieven als Het Roer Moet Om en (Ont)Regel de Zorg, en daar past Positieve Gezondheid ook bij: geen perverse financiële prikkels en de tijd nemen voor de patiënt. Bovendien zijn de termen die bij de zes dimensies horen voor iedereen begrijpelijk.”

Zorgprofessionals willen terug naar het normale

Na een moment van stilte – zeldzaam in een gesprek met Huber – vervolgt ze: “Wat ook bijdraagt aan het succes, denk ik, is dat we niet uit zijn op het grote geld. Het komt allemaal voort uit mijn eigen ervaring als patiënt. Ik had de ambitie om de zorg te veranderen. Dat dat echt lijkt te gaan gebeuren, zie ik als een cadeautje.” Maar het is niet haar einddoel. Dat is van Nederland de grootste Blue Zone ter wereld maken, een plek waar mensen langer, gezonder en gelukkiger leven dan waar dan ook. “Je moet hoog mikken”, zegt Huber, die ondertussen aan het kijken is hoe ze zichzelf overbodig kan maken. “Ik ben al pensioengerechtigd, maar voorlopig ga ik nog wel even door. Dat doet zingeving met een mens. Leuk toch?”

Curriculum vitae

Machteld Huber (1951) geboren in Apeldoorn

  • 1970-1977 studie geneeskunde, Universiteit Utrecht
  • 1978-1980 assistent chirurgie, gynaecologie, interne geneeskunde i.k.v. tropenopleiding
  • 1980-1981 kandidaatsstudie filosofie Universiteit Utrecht
  • 1982-1983 huisartsopleiding, Vrije Universiteit Amsterdam
  • 1984-1986 waarnemend huisarts tussen periodes van ziekte
  • 1986-1989 medisch behandelcoördinator drugstherapeutisch centrum
  • 1986-2015 senior-onderzoeker gezondheid en voeding Louis Bolk Instituut
  • 2004-2005 arts in Sinai Centrum voor oorlogstrauma’s
  • 2010-heden lid Wetenschappelijke Raad voor Integrale Duurzame Landbouw & Voeding
  • 2012 ZonMw Parel n.a.v. nieuw gezondheidsconcept
  • 2013-2017 lid Commissie Innovatie Zorgberoepen en Opleidingen – Zorg Inst.
  • 2014 promotie aan de Universiteit Maastricht
  • 2015-heden directeur Stichting Institute for Positive Health

Delen