Tijd voor de taaie vraagstukken

Raad voor Volksgezondheid en Samenleving presenteert interactief samengestelde zorgagenda

Het gebeurt niet dagelijks dat een zittend minister opdracht geeft een agenda samen te stellen voor zijn of haar opvolger. Edith Schippers van VWS deed dat wel en vroeg de onafhankelijke Raad voor Volksgezondheid en Samenleving, onder leiding van voorzitter Pauline Meurs, welke onderwerpen de zorgagenda van de (nabije) toekomst zouden moeten bepalen en dus de aandacht moeten krijgen van haar opvolger. Het resultaat is allesbehalve een simpel boodschappenlijstje voor de formateur of nieuwe minister. Meurs: “Het is tijd voor de taaie vraagstukken.”

Tekst: Marjan Enzlin | Beeld: Nout Steenkamp

Op de 17de verdieping van het ministerie van VWS in Den Haag zetelt de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS), een onafhankelijk adviesorgaan op gezondheidszorggebied voor de overheid en de twee kamers van het parlement. Prof. dr. Pauline Meurs (socioloog) is voorzitter van de raad, sinds die op 1 januari 2015 van start ging en sindsdien adviseert aan de hand van informatie van alle mogelijke bij het zorgveld en het sociale domein betrokken partijen, gesignaleerde blinde vlekken en uiteraard onderzoek.

Adviseren is de corebusiness van de raad, maar een minister adviseren die er nog niet is, deed de raad nog niet eerder. “Het is bijzonder dat een zittend minister voor haar opvolgers om advies vraagt”, zegt Pauline Meurs. “Maar een half jaar geleden deed Edith Schippers dat wel. Ze vroeg ons te inventariseren welke de belangrijkste gezondheidzorgthema’s zijn voor de komende vier jaar. En dat hebben we gedaan. Op onafhankelijke wijze, voorbij politieke dogma’s, los van politieke campagnes en redenerend vanuit vragen die in de samenleving leven over de gezondheidszorg. We wisten natuurlijk al veel, maar we hebben nog zoveel meer opgehaald bij mensen uit de praktijk.”

Gezonde samenleving

De Zorgagenda voor een gezonde samenleving werd afgelopen week gepresenteerd en onderscheidt zich van ‘snelle’ wensen- en boodschappenlijstjes voor de formateur. “We hebben in onze agenda de nadruk gelegd op het belang van een gezonde samenleving en de noodzaak om daarin te blijven investeren. Wat nodig is, is een visie op een gezonde samenleving. Daar hebben we in de zorgagenda de bouwstenen voor geleverd”, zegt Meurs.

‘Behoeft aan meer aandacht voor verschillen tussen mensen en hun omstandigheden’

“In de Nederlandse gezondheidszorg, die van zeer hoge kwaliteit is en toegankelijk voor velen, is ondanks alle kritiek, objectief gezien veel goed geregeld”, stelt Meurs. “Wat rest zijn de uiterst taaie vraagstukken over bijvoorbeeld de verschillen in gezondheid tussen mensen vanwege hun sociaaleconomische positie, of de niet te temmen behoefte om te standaardiseren en controleren. Uit onze zoektocht naar thema’s voor de komende vier jaar komt naar voren dat er een enorme behoefte is aan antwoorden op die taaie vragen. En zoals iedereen in onze zorgagenda kan lezen, betekent dat vooral dat de menselijke maat centraal moet komen in de zorg en dat er meer aandacht moet zijn voor verschillen tussen mensen en hun omstandigheden.”

‘We kwamen geregeld voorbeelden tegen waarvan je denkt: dit kan echt niet waar zijn’

“Adviseren om de menselijke maat centraal te stellen, betekent dan ook dat we tegen de nieuwe minister zeggen: ‘Pas op dat u niet alles onder één paraplu brengt en dat u niet iedereen over één kam scheert'”, aldus Meurs. “Het is echt nodig dat een nieuw kabinet zich dat realiseert, want wij kwamen op onze ronde door het veld geregeld voorbeelden tegen waarvan je denkt: dit kan echt niet waar zijn. Een van die voorbeelden was het verhaal van een vrouw die vanwege huiselijk geweld ondergedoken zat in een opvanghuis in een andere gemeente dan haar woonplaats. Ze kreeg voortdurend nul op het rekest als ze een beroep moest doen op gemeentelijk geregelde zorgvoorzieningen. Alleen omdat ze officieel een andere woonplaats had.”

Bescheidenheid past

In de zorgagenda zijn drie uitgangspunten geformuleerd met steeds twee passende kernopgaven (zie het kader Thema’s), zes in totaal. De input ervoor kwam uit alle hoeken van het zorgveld en de samenleving. Zo waren bijvoorbeeld ook woning-
coöperaties betrokken. Gezondheid is immers niet alleen afhankelijk van hoe gezond iemand fysiek is, maar ook van de vraag of iemand zich goed voelt. En dat hangt samen met hoe iemand woont, of er sprake is van een baan en hoe groot het sociale netwerk is. “We zijn een weloverwogen experiment begonnen”, vertelt Willemijn van der Zwaard, projectleider Zorgagenda bij de RVS. “Bij het maken van deze zorgagenda, die eigenlijk iedereen raakt, past bescheidenheid. En dus wilden we informatie uit zo veel mogelijk bronnen en vanuit zo veel mogelijk perspectieven. Juist in het geval van zorg bestaan er nu eenmaal per definitie verschillende visies. Wat voor de één zorg van hoge kwaliteit is, past voor de ander niet. De nu gepresenteerde zorgagenda houdt rekening met die diversiteit en dat is bijzonder.”

De zorgagenda mag geen statisch gegeven worden, melden projectleider Van der Zwaard en voorzitter Meurs. “Het is een agenda en deze zal in de loop van de tijd steeds worden uitgewerkt en aangescherpt aan de hand van vragen en ideeën in de samenleving. We willen de zes kernopgaven verder uitwerken en van richting voorzien”, licht Van der Zwaard toe. “Of het nu om hulpvragers, zorgprofessionals of om geïnteresseerden gaat; iedereen die zich betrokken voelt,s kan via ons online platform (zie kader Meedenken en aanvullen) meehelpen aan het verder ontwikkelen van de zorgagenda. Dit eerste half jaar, waarin wij vele werkbezoeken hebben afgelegd en talloze betrokkenen hebben gesproken, vormde nog maar het begin. We vragen bijvoorbeeld ook de beroeps- en patiëntenorganisaties of we later dit jaar peilingen mogen doen onder hun leden en wellicht gaan we weer, net als in de afgelopen periode, samenwerken met debatcentra. Want in feite is de zorgagenda van iedereen.”

‘Tijdens onze werkbezoeken ging het opvallend weinig over geld’

Wie de zorgagenda inhoudelijk bekijkt, zal het direct opvallen dat het bijna nergens over geld of bekostiging gaat. “Dat klopt”, zegt Meurs. “Tijdens onze werkbezoeken ging het ook opvallend weinig over geld. Het ging veel meer over organisatieprocessen, over vertrouwen en over noden van mensen. Dat wil niet zeggen dat mensen zich niet bewust zijn van de kosten, maar vooral dat zij willen inzetten op zinnige zorg die past bij wat nodig is bij een specifieke zorgvraag. Ook in de debatten ging het nauwelijks over geld, al hadden we daar vooraf wel gezegd dat we niet in de klaagmodus wilden vervallen. We wilden diverse constructieve geluiden verzamelen om deze agenda voor de nieuwe minister te maken. Een agenda, die hopelijk als goed referentiekader kan dienen tijdens belangrijke momenten van overweging.”

Werkbezoek

Een van de partijen uit de samenleving, bij wie de RVS het oor te luisteren legde in de zoektocht naar de belangrijkste thema’s voor de zorgagenda van een nieuw kabinet en een nieuwe minister, is het Leger des Heils. Diana Nieuwold, woordvoerder professionele zorg en hulptak van het ‘leger’, dat de delegatie ontving tijdens een werkbezoek aan een van de jeugdopvangcentra, geeft een belangrijke boodschap mee. “Heb oog voor mensen die door opstapeling van problemen nergens optimaal geholpen kunnen worden. Op wie regels, richtlijnen en protocollen niet van toepassing zijn en die ook zelf niet bij machte zijn adequaat om hulp te vragen.”

Daarmee doelt Nieuwold op mensen in de samenleving die geen enkelvoudig probleem of ziektebeeld hebben, maar geconfronteerd worden met heel veel verschillende (vaak met elkaar samenhangende) problemen. “Op deze groep mensen is Nederland met al zijn kwalitatief goede voorzieningen, gewoon niet ingericht”, zegt ze. “Als je alléén verslaafd bent, is dat natuurlijk erg, maar dan kun je in principe prima geholpen worden in de verslavingszorg. Als je enige probleem is dat je schulden hebt, dan kun je naar de schuldsanering en als je enkelvoudig verstandelijk beperkt bent, hebben we ook daarvoor goede voorzieningen. De gezondheidszorg en andere voorzieningen en sectoren in het land zijn opgedeeld in stukjes en elk stukje is goed in datgene waarin het gespecialiseerd is. Maar niemand is gespecialiseerd in het helpen van een zwakbegaafde en verslaafde dakloze, die diep in de schulden zit, psychotisch is en helemaal de weg niet weet in het zorglandschap. Dát zijn de mensen die wij bij het Leger des Heils tegenkomen en dat zijn de mensen over wie de nieuwe minister zich extra zorgen moet maken. Dus dat hebben wij geprobeerd over te brengen aan de mensen die hier op werkbezoek waren. Ik hoop dat het is opgepakt en hoog op de zorgagenda komt. Want je kunt wel in regels vastleggen dat een thuiszorgmedewerker bij het eerste contact met een cliënt, binnen een kwartier, de onderwerpen valpreventie en medicatietrouw besproken moet hebben, maar dat schiet niet op als zo’n mevrouw pas na drie weken ‘brievenbuscontact’ genoeg vertrouwen heeft om de deur open te doen.”

De professionele hulp en zorgtak van het Leger des Heils biedt met ruim 6.000 professionals hulp aan 36.000 mensen die per jaar een beroep op hen doen. Portretten van deze mensen zijn te zien op de Facebookpagina Mensen bij het Leger des Heils.