Toch een complot?

“Je hebt kennis van papier en kennis uit ervaring”, zegt Kevin* aan de koffie. Kevin is onze tuinman, de beste die we ooit hebben gehad. Hij weet uiteraard alles van planten en bloemen, maar ook bomen omzagen is voor hem geen enkel probleem. Op zijn mobiel verschijnen beelden van een vrijwel kale boom met hoog in de kruin een nietig mensje. Kijk, dát is Kevin! “Heb je een arbeidsongeschiktheidsverzekering”, vraag ik Kevin. Hij lacht: “Daar moet ik inderdaad aan gaan denken!”

Eind 2019 was de vrouw van Kevin voor haar werk in Hongkong. Daar werd zij ziek: koorts, griepverschijnselen, een reuk die wegviel en buikklachten. Terug in Nederland besmette ze haar man die dezelfde verschijnselen kreeg. COVID-19 leek nog heel ver weg, maar vermoedelijk was de aandoening rond kerst 2019 dus al in ons land. Over testen werd toen nog niet gesproken. Maar zou bloedonderzoek op antistoffen niet zinvol kunnen zijn? Kevin ziet dit niet zitten. Waarom? Zijn vrouw en hij zijn immers volledig genezen, hoe betrouwbaar zijn de testen, en – zo voegt hij er direct aan toe – “ik geloof niet zo in al die cijfers over deze aandoening.”

‘Waarom is het zo moeilijk de argumenten van complotdenkers te ontkrachten?’

Sinds het begin van de pandemie is mijn wereld heel klein geworden. Op onze kinderen na zijn nog geen tien mensen in huis geweest. Wij wonen op de rand van het gebied waar veel mensen aan COVID-19 zijn overleden. Iedereen kent er minstens wel één, maar vaak meer. Je hoeft mij er ook niet van te overtuigen dat deze virusaandoening geen variant van een normale griep is. Ik neem COVID-19 dus uiterst serieus, maar serveer complotdenkers niet direct af. Ze intrigeren mij, want waarom lukt het zo moeilijk hun argumenten te ontkrachten?

Kevin is een complotdenker en misschien wel de aardigste. De cijfers van het RIVM deugen niet. Het beeld dat de bevolking van de pandemie krijgt voorgespiegeld is gemanipuleerd. Daar zitten grote Amerikaanse bedrijven achter. Alles draait om geld. Politici en dokters worden beïnvloed zonder dat zij dit zelf in de gaten hebben. De aandacht voor de pandemie is exceptioneel groot om aandacht voor andere problemen in onze samenleving af te leiden. Kevin gelooft niet in het nut van mondmaskers. Hij staat wel achter die anderhalve meter, “want het logisch dat we elkaar door flink te hoesten kunnen besmetten.”

Mijn beeld van complotdenkers is niet zo positief en naarmate hun acties feller werden, kreeg ik er meer moeite mee. Ga met elkaar in discussie, onderbouw jouw visie met feiten en luister vooral naar wat anderen zeggen, maar wie dreigt of intimideert serveer ik direct af. Kevin staat met beide benen op de grond, hij wijst een discussie niet af, luistert goed, beantwoordt keurig alle vragen en zal de laatste zijn om een dreigende of intimiderende toon aan te slaan.

‘Wie dreigt of intimideert serveer ik direct af’

Als publicist weet ik hoe gemakkelijk het is om lezers een verkeerd beeld voor te schotelen. De vrouw van Kevin komt uit Rusland. Hij kent het land en heeft veel Russen gesproken: “Het beeld dat Nederlanders van Rusland hebben, strookt niet met de werkelijkheid. Dat komt ook door de media. Die worden beïnvloed door Amerikanen.” Ik heb dat verhaal vaker gehoord. Hoe die beïnvloeding plaats zou vinden weet Kevin niet, maar tegen zijn constatering dat Russen een beter beeld van hun land hebben dan Nederlanders kan ik weinig inbrengen.

Ik stel de ene na de andere vraag en probeer te sonderen waar de visie van Kevin uiteindelijk op strandt. Maar het is niet gemakkelijk om zijn mening te weerleggen. Is er toch sprake van een complot? Wanneer je kritisch of – zoals ik dat zie – met een wantrouwende blik naar alles kijkt, kun je zelfs aan de hardste feiten gaan twijfelen. Vanaf het begin van de pandemie heb ik het gevoel dat COVID-19 wordt onderschat.

Voor Kevin geldt juist het tegendeel. Behalve zijn vrouw en hemzelf kent hij nauwelijks mensen die de aandoening hebben gehad. Zijn wereld is ook nauwelijks kleiner geworden. Ik kan wel blijven doorgaan door op te merken dat ik van die en die heb gehoord dat… maar van zijn kant heeft Kevin ook van die en die heeft gehoord dat… En de conclusie is dat onze denkbeelden – al dan niet wankel – fier overeind blijven staan. Maar de koffie smaakte goed: daar zijn we het roerend over eens.

*Om redenen van privacy is de naam gefingeerd. Betrokkene heeft de tekst geaccordeerd.