‘Ik hou mijn hart vast’

Twan Huys over Amerika

Voordat hij programma’s als Nieuwsuur en College Tour presenteerde, was Twan Huys jarenlang correspondent in de Verenigde Staten. Nog altijd voelt de journalist zich sterk verbonden met het land, waarover hij zich op dit moment grote zorgen maakt. Onder meer als het om de Amerikaanse gezondheidszorg gaat. 

Tekst: Martijn Reinink | Beeld: Nout Steenkamp

Tussen 2000 en 2006 doet Twan Huys (56) als Amerikacorrespondent voor het actualiteitenprogramma NOVA verslag van presidentsverkiezingen, van 9/11 en van de oorlogen in Irak en Afghanistan. Een item over de Amerikaanse gezondheidszorg kan de journalist, schrijver en presentator zich zo 1-2-3 niet herinneren, maar ‘de zorg loopt door heel veel onderwerpen heen’.

Wanneer Huys terugdenkt aan zijn bezoek aan het door orkaan Katrina verwoeste New Orleans in 2005, dan gaan zijn gedachten naar een stad onder water, naar duizenden mensen die plotsklaps dakloos zijn, maar óók naar een man in een rolstoel bij een supermarkt. “Mensen probeerden daar nog wat eten te krijgen. Die man zat buiten in zijn rolstoel, met zuurstofflessen achterop. ‘Voor vandaag heeft hij nog genoeg’, vertelde zijn vrouw. ‘En dan?’, vroeg ik. ‘Dan gaat hij dood.’

Dat is nog steeds de realiteit in de USA: er gaan mensen dood, niet omdat ze ongeneeslijk ziek zijn, maar omdat ze geen geld hebben. En van de een op andere dag kun je er zonder geld zitten. Kijk naar de daklozenhuizen in Amerika: daar zitten mensen bij zoals jij en ik. Gisteren een baan, vandaag arbeidsongeschikt, morgen geen eten meer.” 

Huys vermoedt dat in de toekomst alleen maar meer Amerikanen dit lot boven het hoofd zal hangen. “Tijdje terug zat ik in Amerika in een bus naast een pro-Deoadvocaat. Zij vertelde dat haar ouders haar vroeger konden opvoeden met het inkomen van één baan. Terwijl haar man en zij nu allebei een goede baan hebben en weliswaar in hun levensonderhoud kunnen voorzien, maar niet én een zorgpremie én het onderwijs voor de kinderen kunnen betalen. Voor haar kinderen zal dit later, zo verwacht zij, zelfs met twee heel goede banen onmogelijk zijn. Met name de immens hoge studiekosten zijn een bom onder de samenleving. Mensen zijn tot hun pensioen bezig met het afbetalen van een studieschuld.”

‘Mensen zijn tot hun pensioen bezig met het afbetalen van een studieschuld’

Al zijn er op dit moment – we spreken elkaar begin oktober, dus voor de verkiezingen – andere onderwerpen die de voorpagina’s van de Amerikaanse kranten domineren. Zoals COVID-19, de gezondheid van Trump, de 59e presidentsverkiezingen. Vanwege de opleving van het virus is het nog niet 100 procent zeker, maar het is de bedoeling dat Huys binnenkort het vliegtuig naar de States pakt om voor Buitenhof twee afleveringen te maken over de verkiezingen. Als de trip doorgaat, zet de verslaggever voet in de stad waar hij tijdens zijn correspondentschap heeft gewoond. Al is New York op dit moment een ghost town, zo vertelde een vriend hem eerder deze week. “De coronamaatregelen zijn er veel strenger dan hier. En het draagvlak daarvoor is er vele malen groter.De stad is getroffen door een coronaexplosie in maart: meer dan 20.000 doden. Als je op je netvlies hebt hoe er lijken in een vrachtwagen worden geladen, dan neem je het virus en de maatregelen wel serieus.”

Ziektekostenparadijs 

New York is ook de stad waar Huys’ oudste zoon in 2005 ter wereld komt. Het is het moment dat de correspondent zelf kennismaakt met de gezondheidszorg daar. “Mijn zoon is met een keizersnede geboren. De volgende dag wilde ik ons afmelden bij de balie, maar dat ging zomaar niet. Eerst moest ik afrekenen. Waarop ik uitlegde dat ik een Nederlandse ziektekostenverzekering had. Maar nee, die erkenden ze niet. Als ik niet ter plekke zou betalen, kwamen we het ziekenhuis niet uit. ‘Oké, dan betaal ik wel.’ Maar bij het zien van de rekening moest ik wel even slikken: 15.000 euro. Toen heb ik gebeld met de zorgverzekering en de bank in Nederland; binnen een uur was het geregeld. 

Er is in Nederland veel kritiek op het zorgstelsel en de zorgverzekeraars, maar vergeleken met de VS leven wij in een ziektekostenparadijs.” 

In dat ziekenhuis vraagt Huys (“Mijn journalistieke nieuwsgierigheid is permanent aanwezig”) een verpleegkundige hoeveel bevallingen er dagelijks plaatsvinden, aangezien ze thuis bevallen in Amerika ‘krankzinnig’ vinden. ‘Ligt eraan welke dag’, antwoordt de verpleegkundige. ‘Voor het joods nieuwjaar is het altijd erg druk, want dan hebben vrouwen een lang weekend.’ “Ik was met stomheid geslagen: een bevalling kun je toch niet plannen? Maar wat bleek: die vrouwen, uit de upper class, bevallen allemaal met een geplande keizersnede.”

Exemplarisch, noemt Huys dit, voor de Amerikaanse gezondheidszorg. “Het contrast tussen arm en rijk en de zorg die zij zich kunnen permitteren, is gigantisch. Er zijn coronapatiënten van 90-plus voor wie ze op de ic alles uit de kast trekken, terwijl jongere Afro-Americans en Latino’s thuis overlijden. Manhattan is in medisch opzicht top of the bill, terwijl in een ander deel van New York, Spanish Harlem, de halve bevolking diabetes heeft. In de supermarkten is daar geen fruit en groente te koop. Omdat men het niet lekker vindt, maar ook omdat fastfood goedkoper is dan vers voedsel. Ga je naar de zuidelijke staten, dan heb je het idee dat je in een derdewereldland terechtkomt, daar stikt het van de mensen zonder tanden in de mond.”

‘Het contrast tussen arm en rijk en de zorg die zij zich kunnen permitteren, is gigantisch’

The Patient Protection and Affordable Care Act, beter bekend als Obamacare, had daar verandering in moeten brengen met een verplichte zorgverzekering. Inclusief overheidssubsidie voor wie de zorgpremie niet kan ophoesten en een uitgeklede basisverzekering (Medicaid) waarop de allerarmsten aanspraak kunnen maken.

Na invoering van Obamacare is het aantal zorgpolissen wel gestegen, maar nog altijd lopen er zo’n 27 miljoen Amerikanen onverzekerd rond. En dat aantal stijgt door COVID-19: wie zijn baan verliest door de pandemie, verliest ook de ziektekostenverzekering die via de werkgever is geregeld. “Maar ook als je wel verzekerd bent, moet je vaak nog duizenden euro’s zelf betalen voor behandelingen en medicijnen, áls ze al onder de dekking vallen”, weet Huys. “Het is een bureaucratische nachtmerrie gebleken om een zorgstelsel radicaal op de schop te gooien. Obamacare is feitelijk nog altijd een systeem in opbouw, een incompleet project.”

Een project dat de huidige president niet zal voltooien; Trump wil er al sinds zijn aantreden vanaf. “Hij zegt een alternatief te hebben, maar wat zijn plan inhoudt? Nobody knows. Als het Trump lukt om het pronkstuk van de vorige president kapot te maken, dan zullen veel Amerikanen in niemandsland verdwalen.”

Tot dusver is hem dat nog niet gelukt, maar met de voordracht van de conservatieve rechter Amy Coney Barrett in het Hooggerechtshof zou daar volgens Huys weleens verandering in kunnen komen. “Nu is de verdeling Republikeinen-Democraten in het Hooggerechtshof ongeveer fiftyfifty, maar wanneer Trump het voor elkaar krijgt om haar te installeren, dan is dat vermoedelijk een stem erbij voor het afschaffen van Obamacare.” Waar de aanstelling van deze rechter mogelijk óók gevolgen voor gaat hebben, is de abortuswetgeving. “Barret is streng katholiek en staat bekend als anti-abortus, dus de kans is aanwezig dat abortus dan ofwel wordt verboden, ofwel aan de staten wordt overgelaten. Wat het ook wordt: vooral vrouwen met lage of geen inkomens zullen hiervan de dupe zijn.”

‘Als Obamacare sneuvelt, zullen veel Amerikanen in niemandsland verdwalen’

Huys volgt de ontwikkelingen op de voet. Voor zijn werk, natuurlijk, maar óók omdat hij Amerika als zijn tweede vaderland beschouwt. “Het voelt nog altijd als thuiskomen.” Al geldt dat niet zozeer voor zijn voormalige woonplaats. “New York is mijn stad niet meer. Komt deels door mijzelf, hoor. Ik ben de fase ontgroeid dat ik tien keer per dag een kick nodig heb. Maar het komt ook omdat de stad is ingepikt door miljonairs en biljonairs. Na 9/11 trokken veel rijken weg, waardoor de huren omlaaggingen en er weer meer kunstenaars en andere creatieven in de stad kwamen wonen, net als na de crisis in de jaren zeventig. Maar toen de herinneringen aan 9/11 vervaagden, keerden de investeerders terug, waardoor de dynamiek in de stad is veranderd. Alles draait om geld verdienen. Ik ga liever de natuur in.” 

Afstand nemen

Dat laatste doet Huys in 2019 wanneer hij de rust opzoekt in New Hampshire, bij vrienden. Hij heeft er dan een turbulente periode opzitten, nadat hij in september 2018 de stoel overneemt van Humberto Tan als presentator van RTL Late Night. De talkshow komt niet van de grond. Een halfjaar lang doet Huys er elke dag alles aan om er een succes van te maken, maar het mag niet baten. De stekker gaat eruit. Waarop de presentator even afstand neemt, letterlijk en figuurlijk, in de bossen van New England, waar hij helpt met het oogsten van esdoornsiroop en lange wandelingen maakt. “Door de jetlag was ik elke ochtend om 5 uur wakker en ging ik wandelen door de bossen, in de sneeuw, terwijl de zon opkwam. Dat werkte erg relativerend.” 

Terug in Nederland gaat de journalist weer aan het werk, maar het wandelen blijft vast onderdeel van zijn dagelijks leven. “Ik heb altijd veel gewandeld, vroeger al met mijn ouders. Maar nu heb ik echt ervaren dat het een stressreliever is. Hippocrates zei al: wandelen is het beste medicijn. Hij heeft 300 procent gelijk. Per strekkende meter knapt mijn humeur op. Van nature ben ik ongeduldig, soms op het onredelijke af, maar als ik wandel, ebt dat weg. Dan denk ik algauw: waar maak ik me druk om?”

Door zijn vele reizen, zowel privé als voor werk, heeft Huys gewandeld op de meest exotische plekken op aarde, maar na 56 jaar ontdekt hij eindelijk zijn eigen land. “Een revelatie: wat is Nederland onwaarschijnlijk mooi.” Dat besef leidt tot een boek, Wandellust, waarvoor de schrijver wandelingen maakt met onder anderen Herman Finkers, Geert Mak en de Britse primatologe Jane Goodall. “Het is een wandelboek met wandelverhalen, met ergens halverwege een twist. Dan volgt een pregnante waarschuwing van de mensen met wie ik heb gewandeld, die wijzen op wat er fout gaat met de natuur en het klimaat.” 

‘New Yorkers hebben een bloedhekel aan Trump’

Wandellust – met meer dan 25.000 verkochte exemplaren op dit moment het meest verkochte wandelboek van 2020 – is Huys’ zevende boek. In 2006 verschijnt van zijn hand het boek Ik ben een New Yorker, waarin hij een hoofdstuk wijdt aan vastgoedmagnaat Donald Trump. “Omdat ik het een fascinerende man vond. Een exotische clown, een entertainmentfiguur. Toen al wist iedereen in New York dat het een ramptoerist was die liever bedrijven kapotmaakte dan in de lucht hield. New Yorkers hebben een bloedhekel aan Trump. En in deze tijd, waarin zij zich in de steek gelaten voelen, is dat alleen maar erger geworden.” 

Nooit eerder heeft Huys meegemaakt dat de tegenstellingen tussen de Republikeinen en Democraten zo groot waren als nu. “Toen ik in New Hampshire was, hoorde ik op de radio over een onderzoek waaruit bleek dat 50 procent van de geënquêteerden haat voelde jegens het andere kamp, 30 procent was zelfs bereid geweld te gebruiken na een slechte verkiezingsuitslag. Daar schrok ik van; dat zijn de contouren van een burgeroorlog. Wie de verkiezingen ook wint, het zal dit gepolariseerde klimaat niet oplossen. Ik hou mijn hart vast.”