Vergeten eten in de Hollandse groentepot

In het Noord-Limburgse Beesel worden groenten gekoesterd die voor onze voorouders dagelijkse kost vormden. Culinair journalist Marco Bosmans bezocht dit Hollandse culinaire erfgoed, waar huttentut, heilig boontje en Brave Hendrik nog welig tieren.

Tekst: Marco Bosmans | Beeld: Shutterstock

Pastinaak

Nederlanders zijn een raar volkje wanneer het om onze keuken gaat. Zo vissen sommigen erop los, maar wanneer er gegeten moet worden, geven ze hun gevangen portie liever aan Fikkie. Want: te eng, te veel gedoe. Met groenten gaat het precies zo. Sla, kolen en bonen doen het al eeuwen goed, terwijl onze tuinders nog zoveel méér verbouwen.

Koolrabi

De Historische Groentehof in het Limburgse Beesel heeft zich ontfermd over enkele honderden vergeten en bijzondere groentesoorten. Het is het gezaaide erfgoed van Jac Nijsken, die hier niet de varkensboerderij van de familie wilde voortzetten, maar zijn liefde voor eten wilde vormgeven. De stal werd een kookstudio, waar Nijskens niet de Franse of Italiaanse keuken doceerde, maar de Hollandse. Al doende werd de Limburgse lekkerbek gegrepen door dat wat in Holland groeit, bloeit en smaakt.  Of beter gezegd: smaakte, want tijdens zijn culinaire studie komt Nijskens oude groenten op het spoor. Hij bedenkt de uitdrukking ‘vergeten groenten’ en ziet in het verbouwen ervan een nieuwe missie. Eerst een handjevol, daarna twee handjes tot uiteindelijk enkele honderden soorten.

Rammenas

Een Hof van Eden is het, met een breed palet aan bedden, akkers en kassen waar enthousiaste vrijwilligers hun groene vingers zwart maken. Intrigerend om te zien hoe de gewassen die onze voorouders in leven hielden, hier hun kopjes weer boven de grond uitsteken: huttentut (een plant uit de kruisbloemenfamilie, vanwege zijn spijsolie perfect voor koude gerechten), Buggenummer Muuskes (aardappels) en Brave Hendrik, een soort spinazie met een licht bittere smaak, vergelijkbaar met witlof. En hoezo braaf? Omdat ‘ie zich makkelijk laat telen, zo laat ik mij vertellen’.

Ziekmakend

Tijdens een rondgang over slingerpaden langs alle ‘vreemdelingen’ wordt de kost geduid. De vrijwillige tuinman heeft veel weg van een conservator, met zijn verhalen over door Columbus van ver gehaalde piepers. En over pastinaak, tot de 17e eeuw ons volksvoedsel. 

Kardoen

Vreemd genoeg zijn groenten niet altijd even populair geweest in ons land. Zo werden ze in de middeleeuwen slechts gebruikt als smaakmaker, zoals kruiden nu. Je zou immers ziek worden van te veel ‘wermoesen’ (groenten, red.), was de verklaring. In het boek Neerlands Dis van Marianne Moonen wordt dat toegeschreven aan de te lange kooktijd en het toevoegen van te veel vet in die tijd.

Schorseneren

Na de middeleeuwen kwamen deskundigen tot andere inzichten. Men leerde de groenten beter kennen én scheiden. Immers, soms zijn de worteldelen goed te gebruiken en in andere gevallen smaken stengels of bladeren beter. Neem de (bijna) vergeten koolrabi: een koolplant die veel weg heeft van een bloemkool met pit en waarvan de knol rauw of gekookt wordt gegeten. En zo belandden ook rammenas (het zachte broertje van de radijs en rettich), kardoen (onkruid in sommige landen, maar voor onze grootouders was deze soort grote bleekselderij, lekker bij de piepers of in een cake) en schorseneren (zwarte winterasperge) op onze menukaart.

Ledenvoordeel

Op circa 20 minuten rijden van de Historische Groentehof in Beesel bevindt zich Kasteeltje Hattem. Speciaal voor Arts en Auto-lezers stelde QL Hotels & Restaurant samen met dit hotel in het kleinste kasteeltje van Nederland een arrangement samen. 

Het arrangement omvat een fles wijn met een hartig borrelplankje op uw kamer; een glas prosecco als aperitief gevolgd door een culinair viergangen-surprisediner; een overnachting in een luxe hotelsuite; en ’s ochtends tot besluit een heerlijk ontbijt.

  • Prijs € 298,- voor twee personen o.b.v. 2-psk (normaal € 328,-).
  • Boeken Dagelijks boekbaar tot en met 31 december 2020 (o.b.v. beschikbaarheid, niet geldig tijdens feestdagen)
  • Meer info/reserveren: qlhotels.com/nl/artsauto

Heilig boontje

Schorseneren staan als ‘armeluisasperge’ in de Limburgse tuin vermeld, van mijn oma ken ik ze als ‘keukenmeidenverdriet’. Je moet namelijk niet alleen door de modder en de zwarte schil heen om bij het nootachtige, malse vlees te komen, het schillen levert ook plakkerige vingers op. In de Tweede Wereldoorlog werden schorseneren overigens nog veel gegeten, daarna verdween deze groente in de vergetelheid.

Monstransbonen

Over bijnamen gesproken: het heilig boontje, even verderop, blijkt de monstransboon, verre familie van de tuinboon. Een katholieke tak zou je kunnen zeggen, want hij kwam vanuit het zuiden naar Nederland en de paarse tekeningen bij de navel (daar waar de boon vastzit in de peul) is lange tijd voer geweest voor legenden en verhalen. De tekening doet namelijk denken aan een biddende engel of een duif, vandaar. Aangezien Hak ze niet heeft voorverpakt: niet vergeten te wellen!  

Postelein

In het half uur dat volgt, passeren ook postelein (gekookt of rauw in een salade of stamppot), aardperen (zoet van smaak, lekker met wortelen en vis) en meiraapjes (paars-witte knolletjes met de smaak van radijs, makkelijk te bereiden) ons retrospectief. Ook voor deze groenten dreigde eens de verleden tijd, maar dankzij de Historische Groentehof, sterrenchef Jonnie Boer en een paar culinaire contacten hebben ze weer toekomst.

Aardperen

Van alle groenten in ons land krijgt de zogenoemde koningin de meeste aandacht. Sterker, haar bedje is jaarlijks keurig gespreid met grootse campagnes. Dat was vroeger wel anders, want de oorlog draaide de asperge de nek om. Maar Brabantse (en later Limburgse) boeren wilden van de dood niet weten en smeedden een collectief in de jaren 50. Ze gingen letterlijk de boer op met hun witte goud. De asperge was even vergeten, maar werd ineens weer gegeten.

Meiraap

Het is daarom dat ik op de terugweg uit Beesel even halt houd bij aspergeboerderij Friesen in Castenray, goed voor een jaarlijkse oogst van 50.000 kilo. Door de wekenlange warmte zijn de asperges snel gegroeid. Het maakt ze lekker zacht. Deze blijde boodschap staat in schril contrast tot de afzet. Boer Wiel Friesen heeft, net als veel van zijn collega’s, zwaar te lijden gehad onder de coronasluiting van de horeca. Ik offer me op en neem vier kilo verse Limburgse oogst mee naar huis. Solidariteit voelt niet alleen goed, ze smaakt nog beter.

Historische Groentehof

De Stichting Vergeten Groenten heeft tot doel de rijkdom aan historische, bijzondere en zeldzame groenten onder de aandacht van een breed publiek te brengen. Daartoe beheert de stichting tuinen waarin ruim 500 soorten vergeten, bijzondere en zeldzame groenten, fruit en (eetbare) bloemen groeien en bloeien. Deze Historische Groentehof in Beesel (L.) is dan ook gericht op toegankelijkheid, kennisverspreiding en stimulering van het gebruik van vergeten groenten. De tuin is (o.v.v. tussentijdse wijzigingen) vanaf half juli tot eind september toegankelijk voor individuele bezoekers. Meer info: vergetengroenten.nl.


Delen