Vertrouwensarts: ‘Het mooiste vak dat er bestaat’

Elijah Sanches (26) is aios vertrouwensarts bij Veilig Thuis, het landelijke advies- en meldpunt voor huiselijk geweld en kinder- en ouderenmishandeling. Na slechts kort twijfelen koos hij na zijn studie geneeskunde toch meteen voor de opleiding tot vertrouwensarts. Een unicum in zorgland, want nooit eerder begon iemand ‘vers uit de collegebanken’ aan deze opleiding.

_{Tekst: Adri van Beelen | Beeld: De Beeldredaktie/Henriette Guest}

lijah Sanches heeft de beste stap gemaakt die hij kon maken, oordeelt hij zelf. Hij zit inmiddels in het tweede jaar van de opleiding en heeft nog geen seconde spijt gehad. “Het is het mooiste vak dat er bestaat”, zegt hij. “Je komt zoveel verschillende mensen tegen en je hebt veel vrijheid om het werk op jouw manier in te vullen.”

Tijdens zijn studie dacht hij nog plastisch chirurg te worden, maar toen kwam corona en dat maakte alles anders. Allerlei plannen en trajecten die Sanches voor zichzelf had uitgestippeld, kwamen op losse schroeven te staan. Dat zette hem aan het denken over wat hij nou eigenlijk leuk en belangrijk vond in het leven. Hij had al zes weken stage gelopen bij Veilig Thuis, dus wist een beetje wat het inhield. Toen de opleiding tot vertrouwensarts vernieuwd werd, vond hij het toch wel interessant om daarin een pionier te zijn, en hakte de knoop door.

Waarborgen van veiligheid

Het belangrijkste deel van zijn werk is het waarborgen van veiligheid voor mensen die zich in een afhankelijkheidsrelatie bevinden. Zoals kinderen in een gezin, of ouderen die kwetsbaar zijn geworden. “Ik richt me op kinder- en ouderenmishandeling en huiselijk geweld. Het is mijn taak om dit medisch te duiden en te zorgen dat de veiligheid weer kan terugkeren. Daarnaast ben ik ook een soort vraagbaak voor andere artsen die te maken krijgen met mishandeling en huiselijk geweld. Of artsen die geweld of mishandeling vermoeden, maar niet goed weten wat te doen.”

Iedereen kan bellen met Veilig Thuis. Sanches: “Elke melding wordt door ons beoordeeld. Dan volgt triage en wordt afgewogen of de arts erbij betrokken wordt of dat het wordt opgepakt door de maatschappelijk werker of de gedragsdeskundige.

Sanches vindt elk gesprek uitdagend, omdat vertrouwensartsen altijd beginnen met een achterstand. “In het ziekenhuis zegt een patiënt tegen je: ik ben ziek, maak me beter. Maar hier is het andersom. Hier gaat de arts zich bemoeien met jouw leven omdat er een melding is gedaan. Dat betekent dus dat je de betrokkene eerst moet zien mee te krijgen in het gesprek.”

‘Mijn stelling is: je moet het niet mee naar huis nemen’

De situaties variëren van een enkele klap tot ernstig geweld waardoor kinderen in het ziekenhuis belanden. Ook ziet hij ouderen die in het ziekenhuis belanden, partners die moeten onderduiken, en in het ergste geval een overlijden. “Die dingen maken het tegelijkertijd heftig en interessant. Soms moet je praten als Brugman om iemands vertrouwen te winnen. Maar voorop staat dat je altijd eerlijk en oprecht moet zijn. En dat je open moet staan voor het verhaal van mensen. Ook van degene die het geweld zou hebben gebruikt.”

Een verzoek aan de Raad voor de Kinderbescherming om kinderen uit huis te laten plaatsen is nooit de insteek. Sanches: “Uithuisplaatsing is echt de allerlaatste stap, omdat het nooit een ideale oplossing is, voor geen enkele partij. Het uitgangspunt is een veilige situatie creëren, voor alle partijen. Daarbij dekken protocollen nooit het volledige werk. Je moet veel improviseren en iets nieuws bedenken. Maar die creativiteit vind ik het mooiste aan dit vak.”

‘Voorop staat dat je altijd eerlijk en oprecht moet zijn’

Sanches heeft inmiddels geleerd dat bijna niemand met opzet zijn kind mishandelt. “Zelden denkt iemand: ik zal mijn kind vandaag eens in elkaar rossen. Vaak dragen de omstandigheden bij aan het vertoonde gedrag. Voorbeeld: je krijgt een melding van verwaarlozing. Dan kom je bij mensen in huis en zie je uitwerpselen en urine van huisdieren en daartussen lopen dieren en kinderen. Bij lichamelijk onderzoek vind je blauwe plekken, maar niet met opzet veroorzaakt.

De meeste mensen zijn gewoon wanhopig omdat ze niet weten hoe ze met hun kinderen moeten omgaan. Ze hebben allerlei problemen, zoals schulden, alcoholisme, drugsverslaving. Daardoor vragen ze niet om hulp en reageren ze hun onmacht en frustratie af op hun kinderen, die er niks aan kunnen doen. De loyaliteit van kinderen naar hun ouders blijkt heel groot, met als gevolg dat een kind van vijf zich al bewust is dat het niets moet vertellen aan andere mensen. Ze houden van hun ouders en nemen hen in bescherming.”

Het beroep van vertrouwensarts bestaat dit jaar vijftig jaar. In Nederland werken er momenteel slechts zeventig. Een zorgelijke ontwikkeling, want kindermishandeling neemt alleen maar toe. Jaarlijks zijn 120 duizend kinderen slachtoffer van mishandeling. Volgens Sanches is het tekort aan artsen zichtbaarder geworden doordat vertrouwensartsen zich, naast het waarborgen van de veiligheid van kinderen, ook moesten bezighouden met andere vormen van huiselijk geweld. Daarnaast is de instroom van nieuwe artsen beperkt gebleven en gaat een groot deel van de vertrouwensartsen binnen afzienbare tijd met pensioen. “We zijn dus meer gaan doen met minder mensen.”

Het beroep van vertrouwensarts bestaat dit jaar vijftig jaar.

De toelatingseisen voor de opleiding zijn inmiddels verruimd. Moest je vroeger bijvoorbeeld nog vijf jaar ervaring als arts hebben, nu kun je meteen na de geneeskundeopleiding instromen. Sanches begeleidt momenteel jonge artsen die meekijken met het werk. Artsen weten over het algemeen niet veel van kindermishandeling en huiselijk geweld. Dat is geen verwijt, maar een nuchtere constatering, merkt hij op. “Daarom zijn wij een noodzakelijke spil in de keten van veiligheid tussen de medische wereld en de veiligheidswereld van politie en justitie.”

Zelf vindt hij het fijn dat hij in een grote regio (Hollands Midden) werkt. Dan kan hij, als hij na gesprekken in de auto stapt, de zaken even overdenken. “Of ik kan de zaken afsluiten. Mijn stelling is: je moet het niet mee naar huis nemen. Ik ga heel ver voor iedereen, maar als het tijd is om naar huis te gaan, dan sluit ik het af.”

Naast zijn werk als vertrouwensarts heeft Sanches ook een onderwijsbedrijf en een thuiszorgonderneming. Om te ontspannen doet hij aan Braziliaanse Jiujitsu. Tijd om op de bank tv te kijken is er maar weinig. Maar dat vindt hij niet erg. “Nee, ik wil gewoon lekker bezig zijn.”