‘Vooral blijven relativeren’

Topviroloog Marion Koopma­ns over barre tijden

Ze vierde met een klein clubje vriendinnen buiten haar verjaardag en is op zoek naar mogelijkheden om rond de kerst tóch samen te zijn met haar ouders. Ondertussen is thuiswerken de norm en relativeren haar bondgenoot. Topviroloog Marion Koopmans: “Net als alle andere wereldburgers kan ik niet wachten tot het voorbij is.” 

Tekst: Marjan Enzlin | Beeld: Erasmus MC

Marion Koopmans

Het is ‘alle hens aan dek’ in de onderzoeksgroep van Marion Koopmans, hoogleraar virologie aan de Erasmus Universiteit en lid van zowel Nederlandse als Europese adviesorganen met betrekking tot COVID-19. De pandemie houdt haar en haar vakgenoten dag en nacht bezig, hoewel het woord ‘nacht’ in dit geval in overdrachtelijke zin gelezen moet worden. Want ze slaapt doorgaans goed, vertelt ze. Gelukkig, want ‘we’ kunnen niet hebben dat onze beste viroloog onderuit gaat. De wereld heeft Koopmans en haar collega’s nodig, ook al relativeert ze zelf de bijdrage van haar en haar vakgenoten. “Onze kennis en ervaring vormt slechts één van de schakels naar een oplossing”, zegt ze. “En bij zo’n nieuw virus is onze kennis nog niet zo groot. Gaandeweg leren we er meer over, maar we weten ook nog veel niet. Er is dringend behoefte aan meer grip op het virus, maar de realiteit is dat de controle erover nog beperkt is.”

Nu de tijd verstrijkt en de frustratie in de samenleving wereldwijd toeneemt, komen de deskundige wetenschappers verder onder druk. Vooral via social media wordt het nogal eens persoonlijk en soms zelfs dreigend. Ook Koopmans ontkomt er niet aan. “Ik zeg niet dat me dat niets doet”, vertelt ze. “Maar het lukt me vrij goed om veel langs me af te laten glijden. Social media vertegenwoordigen slechts een beperkt deel van de werkelijkheid. Ik focus me op de inhoud en op de verschillende adviesfuncties die ik heb. Dat helpt. Natuurlijk zit ik me ook wel eens dood te ergeren aan wat ik allemaal hoor en lees, maar ik begrijp de frustratie wel. Want ik ben net zo goed een wereldburger die niet kan wachten totdat het allemaal voorbij is, die haar verjaardag met een klein clubje vriendinnen buiten heeft gevierd. Die vooral thuiswerkt en zich afvraagt hoe het toch moet met haar hoogbejaarde ouders waar ze geregeld heen gaat. En die kinderen heeft die als jongvolwassenen hun plannen voor de nabije toekomst deels in het water hebben zien vallen en aan het zoeken zijn naar alternatieven. Ik probeer aantijgingen aan mijn adres dus niet persoonlijk op te vatten. Het helpt dat ik van de collega’s in het Europese adviestraject hoor dat het overal hetzelfde is. Dat helpt relativeren. Want dat is voor mij toch de manier: vooral veel relativeren. Al lukt dat niet altijd. Het raakt me bijvoorbeeld als wij afgeschilderd worden als een stel technocraten.”

‘Als je er puur vakinhoudelijk naar kijkt, leven we als virologen in een bijzonder interessante tijd’

Het zijn ambivalente tijden voor virologen. Een virusuitbraak op deze schaal is zeldzaam en vakinhoudelijk enorm interessant, tegelijkertijd is er die andere kant: de ontwrichtende gevolgen van zo’n pandemie voor mensen, de wereldwijde economieën en de gezondheidszorgstelsels. “Het is dubbel”, zegt Koopmans. “Dit is ons vakgebied dus als je er puur vakinhoudelijk naar kijkt, leven we als virologen in een bijzonder interessante tijd. We wisten al jaren dat er een keer een pandemie als deze zou komen en dan ineens is het zover. Aan de andere kant heb je al die ingrijpende gevolgen van een wereldwijd circulerend virus. Dat brengt me steeds terug bij onze taken, bij wat wij wetenschappers kunnen bijdragen aan de oplossingsrichting. We krijgen meer zicht op het virus, dus dat geeft enig houvast, maar als mens wil je dit natuurlijk niet. En als viroloog had je het willen voorkomen voor zover dat al mogelijk is. Het was al jarenlang duidelijk dat het een keer op déze schaal fout zou gaan. We waarschuwen er al heel lang voor. Ook aan de hand van eerdere uitbraken. Maar als het dan nét ‘goed’ gaat of enigszins onder controle blijft, is iedereen het weer snel vergeten. Het heeft me wel verbaasd dat zelfs medici hierdoor overvallen zijn.”

Nederlands bekendste viroloog heeft veel begrip voor wat er in de samenleving speelt, maar dat maakt haar werk niet minder complex. Terwijl ze met haar vakgenoten 24/7 bezig is om het virus zo snel mogelijk de pas af te snijden, heeft ons land er ineens 17 miljoen ‘deskundigen’ bij. En die weten het vaak beter. “We doen ons best zo veel mogelijk uitleg te geven aan het publiek. Daarbij richten we ons expliciet zo min mogelijk op de kleine groep virusontkenners; mensen die geloven in complottheorieën gaan we nooit bereiken, dus dat is verspilde energie. We richten ons op de grote groep mensen met begrijpelijke vragen rond het virus en de maatregelen. Die voorzien we zo goed mogelijk van informatie. Al is dat best moeilijk, want de materie is ingewikkeld en men verwart vaak de verschillende rollen van OMT en overheid met elkaar. Het is de overheid die uiteindelijk besluiten neemt en zich daarbij baseert op onder meer de adviezen van het OMT. Burgers halen die rollen soms door elkaar en kunnen weleens heel persoonlijk reageren. Maar daar kan ik me ook wel iets bij voorstellen. En verder denk ik: ‘Jongens, ik doe ook maar gewoon mijn best’.”

‘Mensen die in complottheorieën geloven gaan we met onze uitleg nooit bereiken’

Omdat Koopmans dit jaar nauwelijks vakantie had en haar best moet doen om per weekend één dag niet te werken, hoopt ze rond de kerst wel even vrij te zijn. “Ik denk over creatieve oplossingen om toch met mijn ouders samen te kunnen zijn nu grotere familiebijeenkomsten er niet in zitten”, vertelt ze. “Misschien moeten wij tien dagen ervoor in quarantaine, bedacht ik al. Dan kunnen we daarna die afstand loslaten, maar ik ga er nog eens goed over nadenken. We zijn ook aan het bedenken en uittesten wat er allemaal kan als de mogelijkheden voor testen verder toenemen. Er zijn vast manieren te bedenken. En als ik zie hoe creatief de horeca en de cultuursector zijn, dan denk ik: dáár moeten we het van hebben, want dat virus blijft nog wel even opvlammen. Dát gegeven moeten we accepteren en dus ook dat bepaalde maatregelen nog een tijd in meerdere of mindere mate nodig zullen blijven. Acceptatie heeft tijd nodig, net als het inslijten van bepaald gedrag, maar het moet echt, anders zitten we in no time met een derde golf. ” 

Delen