Wachten

Een jongeman – meer jongen dan man – in een allesbehalve modieus, natgeregend jack, een wijde broek – geen echte werk- maar ook geen merkbroek – sneakers met een Nike-achtig logo, een muts – model: omgekeerde po – tot bijna over de oren en als decor betonnen wandpanelen zoals deze overal te vinden zijn. Een terneergeslagen blik. ‘Hé joh, waar is jouw mobieltje,’ zou je hem willen toeroepen.

De zwart-wit foto met als titel ‘Young man wet with rain’ werd in 2011 door de Canadese fotograaf Jeff Wall (1946) gemaakt en ontroert mij. Wie is deze jongen, waar komt hij vandaan, op wie of wat wacht hij, wat is zijn bestemming, waarnaar gaan zijn gedachten, is er iets met hem gebeurd, zit hij ergens over in? Je zou naar hem toe willen lopen om voorzichtig contact met hem te maken: ‘Kan ik jou ergens mee helpen?’

Vijf jaar eerder maakte Jeff Wall een soortgelijke foto met als titel ‘Men waiting’: tegen een eveneens troosteloze – maar minder anonieme – achtergrond figureren circa twintig mannen, rechts gegroepeerd en links eenlingen. De jongen die het meest links in de groep staat doet denken aan de ‘Young man wet with rain’.

‘Wachtkamers zijn een wereld op zich en misschien weerspiegelt deze wereld wel ons leven’

Patiënten die een dokter bezoeken, brengen doorgaans meer tijd door in de wachtkamer dan in de spreekkamer. Als huisarts heb ik duizenden malen patiënten uit de wachtkamer geroepen maar schonk ik ooit aandacht aan degenen die daar zaten? Nee! Hoe anders is dat, wanneer ik zelf als patiënt in een met lotgenoten gevulde wachtkamer zit. Wachtkamers zijn een wereld op zich en misschien weerspiegelt deze wereld wel ons leven.

In 1982 debuteerde Martin Parr (1952), inmiddels één van de meest invloedrijke fotografen, met de fotoserie ‘Bad Weather’: in de regen genomen zwart-wit foto’s van mensen die schuilen of voortjakkeren. Tussen 2013 en 2015 fotografeerde de eveneens Britse fotograaf Jason Larkin (1979) in Johannesburg wachtende mensen. Prominent wordt hun wachttijd genoemd: van 2 minuten tot 9 uur. ‘Waiting’, de gebundelde uitgave hiervan, verschilt hemelsbreed van ‘Bad Weather’. Maar geen van beide fotografen weten zo het wezen van wachten te raken als Jeff Wall.

De ironie wil dat de genoemde foto’s van Wall geënsceneerd zijn. Hierdoor zal hij voor menigeen door de mand vallen maar voor mij beslist niet. ‘Young man wet with rain’ en  ‘Men waiting’ zijn uitvergroot tot een hoogte van meer dan 2 ½ meter. Dit vergt speciale fotoapparatuur en veel voorbereidend werk. Jeff beschouwt zichzelf ook nadrukkelijk als beeldend kunstenaar. Hij werkt aan zijn foto’s alsof het om een muurgroot schilderij gaat. Over ‘Men waiting’ deed hij twee weken. Een ander werk kostte hem een jaar.

Hoe echt is die ‘Young man wet with rain’? Heel echt! Jeff Wall werkt nooit met acteurs. ‘Men waiting’ is gemaakt op een plek in Vancouver, waar dagelijks ook daadwerkelijk de gefotografeerde dagloners staan te wachten. Ze werden keurig door Wall betaald om… zichzelf te zijn. Wat hij niet in de hand had, was natuurlijk het weer. Voor zijn foto mocht het geen droge, zonnige dag zijn maar ook niet te hard regenen. Verder moest sprake zijn van – wat élke fotograaf herkent – een ‘gouden moment’.

In 2006 gaf Jeff Wall – die ook kunsthistoricus is – in ’s-Hertogenbosch de tweejaarlijkse Hermes-Lezing met als titel Afbeelding, Object, Gebeurtenis. Hij startte direct met het verschil tussen kunsten die al dan niet beweging toelaten. In de beeldende kunst – teken- en schilderkunst, beeldhouwkunst, de grafische kunsten en fotografie – kan beweging worden gesuggereerd maar van échte beweging is geen sprake. Het boeiende is dat leven altijd beweging impliceert. Foto’s fixeren een moment uit dat leven en maken hiervan iets wat in werkelijkheid níet kan. Maar tegelijk krijg je wél de kans om dat moment te doorgronden.

Tenzij je acteur bent, lukt ‘poseren’ – een gekunstelde houding aannemen – niet lang. Vaak al na korte tijd vallen mensen terug in hun natuurlijke houding. De jongen met zijn ondoorgrondelijke, ietwat neerslachtige blik wacht, terwijl ook de fotograaf op zijn ‘gouden moment’ wacht, en wat wordt vastgelegd blijft onveranderd voortbestaan.

Waarom raakt deze foto mij? Ofschoon Jeff Wall niet zichzelf heeft gefotografeerd, beschouwt hij deze foto wel degelijk als autobiografisch. En toen ik ‘Young man wet with rain’ voor de eerste keer zag, leek het alsof ik het was die daar als 19-jarige op de foto stond.

Delen