Zorg op maat op Orkney-eilanden

Huisarts-in-opleiding Sophie Brinkhorst vertrok in maart voor drie maanden naar de Schotse Orkney-eilanden om te onderzoeken hoe het daar gesteld is met de toegang tot zorg voor 75-plussers. Voor Arts en Auto zette ze haar ervaringen en indrukken op papier.

Tekst: Sophie Brinkhorst | Beeld: privéarchief

Op de overgang van de Atlantische Oceaan en de Noordzee, tussen het noordelijkste gedeelte van het vasteland van Schotland en de Shetland- eilanden, ligt de eilandenarchipel van Orkney. Hier wonen zo’n 21.000 mensen op slechts enkele van de ongeveer 70 eilanden. Tijdens mijn project in de lente van 2017 kreeg ik de unieke kans deze plek en zijn bewoners te ontdekken. Gewapend met een goed regenpak en een sterk ontbijt van havermoutpap, ging ik er per ferry en fiets op pad om de ouderen op de eilanden aan huis te interviewen. Al gauw was ik de fietsende Nederlandse dokter met de oranje tas. Ik voelde me uitermate welkom. De prachtige cottages, heet opgestookte turfvuurtjes, thee met melk en flinke stukken cake hebben
hier zeker aan bijgedragen.

Tijdens de interviews sprak ik met 63 ouderen (75-plussers) op acht kleine eilanden over hun leven, hun sociale behoeften en de toegang tot zorg. Ook sprak ik met verschillende professionals die te maken hebben met (de zorg voor) ouderen; van sociaal vrijwilligerswerk tot medisch inhoudelijk werk. Al deze ontmoetingen sterkten me in mijn keuze voor de huisartsgeneeskunde (het vak waarvoor ik in opleiding ben).

Ik maakte kennis met ‘eilandproblemen’ en échte zorg op maat. De drukte ontvlucht, leerde Orkney mij lessen over rural medicine en tevredenheid.

Het is indrukwekkend in welke mate de ouderen op de eilanden de kunst van het accepteren beheersen. Ze groeiden op tijdens de oorlog, zijn in het bezit van veel levenservaring én ze leven met de fysieke grenzen van een eiland en de nooit rustende wind. Dat alles maakt dat zij heel anders met verwachtingen omgaan. Als een fikse storm de ferry’s tegenhield of het vliegtuigje door de mist niet kon vliegen, werd ik onrustig omdat mijn schema in de soep liep. De eilanders keken niet op of om. ‘Morgen is er weer een dag, het is zo simpel als dat. Als je iets niet kunt veranderen, moet je je er ook geen zorgen over maken.’ Ze beheersen de kunst van het wachten.

Sterk verbonden

Van onschatbare waarde zijn het gevoel van veiligheid en het gemeenschapsgevoel. Op de pier staan de auto’s met de sleutel erin te wachten tot de eigenaren terugkeren. Op minder winderige dagen staan alle voordeuren uitnodigend open. Alleen op het hoofdeiland is een politieagent te vinden. Geen oudere kijkt verschrikt op als je onaangekondigd (de meesten hebben geen bel en horen het kloppen niet) zijn of haar woonkamer binnen komt lopen. De mensen voelen zich sterk verbonden met het eiland en met elkaar. Ze groeiden op in een tijd dat je elkaar hielp met oogsten totdat het laatste veld gedaan was.

Sophie (links) samen met een vriendin op een van de eilanden

Door de jaren heen is de gemeenschap echter wel veranderd, onder meer door de afnemende en verouderende populatie. Ook komen er steeds meer gepensioneerde Engelsen op de eilanden wonen. Toch is het meestal nog steeds: ons kent ons. De overzichtelijke leegte van het eiland (er groeien nauwelijks tot geen bomen door de harde wind) maakt dat iedereen letterlijk ziet wat de ander doet. Is het licht aan, liep hij vandaag wel met de hond, is de auto verplaatst, is hij in de winkel gezien? Voor veel ouderen betekent de gemeenschap veiligheid.

Publiek bezit

De artsen en verpleegkundigen zijn onderdeel van de gemeenschap en dat maakt hen tot publiek bezit; patiënten hebben het nog over ‘mijn dokter’. Iedereen noemt elkaar bij de voornaam en kent elkaar goed. Ik denk dat de huisartsenzorg hierdoor nog intenser is. Er zijn meer relaties met de patiënt dan slechts die van dokter tot patiënt; vaak is ze ook je buurvrouw, je postbezorger of de dochter van je collega. Met de kleine populaties op de eilanden (ongeveer 50 tot 600 inwoners per eiland) kan dat ook niet anders. Het is bijzonder om te zien hoe de professionals hierin hun weg vinden, veel meer tijd aan de patiënt besteden dan wij gewend zijn en door de ervaring met ‘hun patiënt’ échte zorg op maat leveren. Ze hebben altijd een flexibele agenda en leveren 24/7 zorg. Deze inzet wordt beloond met ruimschoots vertrouwen.

Patiënten klagen hier niet gauw. Ze wachten bij wijze van spreken met bellen over hun gebroken been totdat de dokter zijn thee op heeft. De ouderen vertrouwen erop dat de dokter elk probleem wel kan oplossen. Vaak wordt van succesvolle reddingen gerept. Acute zorg is hier namelijk wel andere koek dan op het vasteland. De prachtige kliffen zijn levensgevaarlijk, de enorme boerenwerktuigen niet te onderschatten en de afstanden aanzienlijk. De wachttijd voor een helikopter (bij goede weersomstandigheden) is vaak minimaal 1,5 uur omdat hij uit Inverness moet komen. De eilanden zijn bemand met een huisarts of nurse practitioner, al dan niet ondersteund door een verpleegkundige. Op elk eiland zijn locals opgeleid om de ambulance te rijden en eerste hulp te verlenen. Met de beperkte middelen moeten ze zich zien te redden.

Wat mijn ogen heeft geopend met betrekking tot zorgorganisatie, is de rol van de nurse practitioners. Op Orkney runnen zij hele huisartspraktijken met een vaste huisarts als achterwacht. Door hun achtergrond als verpleegkundige zijn zij gewend op pad te gaan en mensen thuis te bezoeken. Dat wordt erg gewaardeerd. Ze leveren laagdrempelige zorg en kunnen op die manier veel taken overnemen. Ik ben verbaasd dat ik dit in Nederland nog nooit zo ben tegengekomen.

Zelfstandigheid

Op de eilanden is het thema ‘langer thuis blijven wonen’ misschien nog wel meer aan de orde van de dag dan in Nederland. Een eiland zorgt ervoor dat de ouderen hun zelfstandigheid langer proberen te behouden. Voor een verzorgingshuis moeten ze immers van ‘hun’ eiland af! Zo goed en zo kwaad als het gaat, proberen ze hun leven te organiseren. Natuurlijk zijn er buren en vrienden die een handje helpen, maar de gemeenschappen zijn klein en de ouderen willen anderen niet te veel belasten. Ze gaan dus op hun 80ste zelf het dak op om het te repareren, steken turf en verven hun buitenmuur (ze hebben me regelmatig verbaasd). Dat er vaak geen of slechts één gediplomeerde verzorger op het eiland woont, maakt het niet makkelijk voor artsen en verpleegkundigen.  Alleen het hoofdeiland, waar ook het ziekenhuis is gevestigd, en één ander eiland hebben een opvanghuis.

Vergelijking doortrekken

Interessante materie om in Nederland te overdenken. Kunnen we de vergelijking naar onze Nederlandse leeglopende en dunbevolkte gebieden trekken? Hoe houd je een gebied aantrekkelijk om er te werken? Hoe werk je samen als je letterlijk op je eigen eiland zit? En wat is het effect van minder patiënten per arts en de inzet van een nurse practitioner?

Door de persoonlijke verhalen van de ouderen gingen de eilanden voor mij leven. Er is geen luxere manier om een omgeving te ontdekken dan door de ogen van haar locals. Orkney is een fantastische plek om uit te waaien. Te midden van de groene velden met koeien en schapen, aan de schilderachtige zanderige stranden met turkooizen zee of op de prachtige kliffen waar de golven en de vogels op lijken te gaan in eindeloze bewegingen, krijg je een ander besef van tijd.

Delen