AI-ambities van Agema staan echte verandering in de zorg in de weg

“Revolutionair zijn de mogelijkheden die generatieve kunstmatige intelligentie (AI) in de zorg heeft”, zo valt te lezen in het regeerakkoord. Maar door te vertrouwen op de beloften van AI-bedrijven, komt er juist geen werkelijke verandering in de zorg. Het is hoog tijd om minder naïef te zijn over AI.

AI als oplossing

De zorgsector komt in 2033 zo’n 200.000 medewerkers tekort. Verpleegkundigen en verzorgenden zijn zo’n 30 tot 40 procent van hun werktijd kwijt aan administratie. Generatieve AI is daar een oplossing voor en kan dus het personeelstekort oplossen, zo redeneert het kabinet. “Het verlagen van de administratietijd is een verantwoordelijkheid van ons allemaal. Generatieve kunstmatige intelligentie kan ook hier een revolutie veroorzaken. Als we de administratietijd weten te halveren naar zo’n twintig procent van de werktijd, zijn we er voor de komende jaren al”, aldus Agema, doelend op het personeelstekort.

Kunstmatige intelligentie kan inderdaad helpen om administratie sneller weg te werken, brieven en verslagen automatisch te laten schrijven of gesprekken samen te laten vatten door een computersysteem. Wil het kabinet daarvan profiteren, dan levert dat de komende jaren extra kosten op. Data moet soms zo ‘gekneed worden’ dat algoritmes er iets van begrijpen. Dat kneden houdt in dat gegevens met elkaar overeen moeten komen, zodat er analyses op losgelaten kunnen worden. Ook moet personeel opgeleid worden om met AI te leren werken. IT-systemen moeten veilig en volgens wetgeving functioneren. Kunstmatige intelligentie levert op korte termijn in elk geval geen kostenbesparing op, maar vergt een investering.

AI overschaduwt andere oplossingen

Daarbij is het de vraag of AI op de lange termijn de meest optimale oplossing is. Het probleem is dat kunstmatige intelligentie op dit moment een hype is. Veel gemeenten weten bijvoorbeeld nog niet precies welk probleem AI voor ze kan oplossen, maar wel dát ze AI willen inzetten. Daardoor overschaduwt AI alternatieve oplossingen, ook als die beter zijn. De grootste effectiviteitswinst wordt in de zorg namelijk niet behaald door een formulier in te laten vullen met behulp van AI. Het effectiefst is om formulieren niet meer in te vullen. De SP stelde bijvoorbeeld een formulierenbrigade voor, die met een stofkam door alle formulieren heengaat.

Het kabinet noemt tijdrovend administratief werk een voornaam probleem, maar vergeet waarom die administratie er überhaupt is: omdat men uitgaat van controle in plaats van vertrouwen. De combinatie van overheid, AI en wantrouwen roept herinneringen op aan de Toeslagenaffaire. Tien jaar geleden accepteerde de Tweede Kamer niet dat Bulgaren fraudeerden met kindertoeslagen, dus werd er strenge controle ingesteld – door middel van middel AI.

De 805 frauderende Bulgaren kostten de schatkist 4 miljoen euro per jaar, zo becijferde Jesse Frederik in Zo hadden we het niet bedoeld. Dat is nog geen 0,006 procent van het complete toeslagenbudget. De strengere controle zorgde voor ongekend leed bij onschuldige burgers en zo’n negen miljard euro aan compensaties voor gedupeerden. In politiek Den Haag geldt dat controleren beter is dan vertrouwen, maar de praktijk bewijst dat vertrouwen lucratiever is.

Kritischer zijn

Als Agema het heeft over de ‘revolutionaire mogelijkheden van AI’ lijkt ze weinig kritisch op de beloften van Big Tech. Terwijl deze bedrijven ons opzadelden met online nepnieuws, het Cambridge Analytica-schandaal, privacy-schendingen en polarisatie. Als we de afgelopen twintig jaar iets hebben geleerd, is het dat we kritischer moeten zijn op de bedrijven die ons nu warm maken voor AI. Daarbij is het ironisch dat een regering die het buitenland met argusogen bekijkt zich zo gewillig uitlevert aan Amerikaanse techbedrijven.

Laten we hopen dat Agema AI wil inzetten om de administratieve last terug te dringen én haar positie als zorgminister gebruikt om het systeem op de schop te nemen. Door regeldruk te verminderen, marktwerking tegen te gaan, private equity de deur te wijzen – eigenlijk alles waar kamerlid Agema zich voor inzette. Dat vraagt om het inzicht dat AI slechts een handige tool is en geen wondermiddel.

Agema verkeert als minister van VWS in de unieke positie dat ze structurele veranderingen in de zorg kan doorvoeren. Tot dusver lijkt haar meest revolutionaire verandering dat onnodige administratie wordt afgehandeld door AI. Zo bewijst AI zich wederom als hype die alternatieve oplossingen overschaduwt, ook als deze beter, goedkoper of simpeler zijn. Een gemiste kans.