Terug naar logisch redeneren over het CTB

Na de eerste vaccinaties tegen COVID-19 dacht vrijwel iedereen: zo, ik kan geen COVID-19 meer krijgen en ik kan ook niet meer besmettelijk zijn. Je vaccinatiestatus wordt genoteerd in een applicatie op je smartphone, de CoronaCheck, die op veel plaatsen functioneert als een toegangsbewijs. Met het CoronaToegangsBewijs (CTB) kun je door gevaccineerd te zijn gemakkelijk bewijzen niet besmettelijk te zijn, of wat genuanceerder gezegd, de kans dat je COVID-19 hebt en of besmettelijk bent is heel erg laag. Dus dat is handig als je bepaalde grote publieke ruimtes in gaat. Ik hoor mijzelf nog roepen: ‘de kans dat je van mij COVID krijgt is wel heel erg klein, want ik ben gevaccineerd’.

De patiënten die wij op de intensive care zagen na de vaccinatieprogramma’s waren – wat betreft de patiënten met goede immuniteit – vrijwel uitsluitend ongevaccineerde patiënten. Dat beeld zagen ook al mijn internationale collega’s die ik consulteerde. Dat is nog steeds zo en dat is geruststellend voor de effectief gevaccineerden, zonder ernstig onderliggend lijden.

Maar wat betreft vrijwel helemaal gevrijwaard zijn van COVID na vaccinatie: helaas. Met name sinds de omikronvariant weten we het zeker dat je zelfs met een volledige vaccinatie – een lichte vorm van – COVID-19 kunt oplopen. Of zelfs een vorm waarbij je nauwelijks symptomen hebt. In die fase kun je derhalve gewoon het virus overdragen, waarbij aangetekend moet worden dat je als gevaccineerde minder lang en minder ernstig ziek bent.

‘Vaccinatie garandeert op generlei wijze meer dat je het SARS-CoV-2 niet overdraagt’

In het dagelijks leven zie ik dit terug. Een toenemend aantal vooral jonge collega’s – artsen en verpleegkundigen – meldt zich af wegens een positieve COVID-test, met overigens minimale klinische symptomen. En nu ten tijde van de zeer besmettelijke omikronvariant ben ik inmiddels zelf ook ervaringsdeskundige. Kortom: vaccinatie voorkomt geen – lichte vorm van – COVID-19. Wij weten dus dat het evenmin besmettelijkheid voorkomt.

Daarmee is feitelijk een belangrijke reden voor de CoronaCheck als CTB vervallen, want vaccinatie garandeert op generlei wijze meer dat je het SARS-CoV-2 niet overdraagt. Dit hadden alle deskundigen, inclusief ikzelf, halverwege 2021 niet verwacht. Maar ja, zo werkt voortschrijdend inzicht en wijziging van de werkelijkheid door de veel besmettelijkere delta-en latere omikronvariant.

Inmiddels is de vaccinatiegraad in Nederland inclusief de booster met 60 procent nog flink voor verbetering vatbaar. Helaas zien veel mensen het als een daad van verzet tegen een overheid die ze niet meer vertrouwen om geen booster te nemen. Het percentage van de bevolking met voldoende opgebouwde immuniteit (tegen ernstige COVID-19) ligt waarschijnlijk belangrijk hoger dan die 60 procent, aangezien veel mensen COVID-19 hebben doorgemaakt. Het doormaken van een milde vorm van COVID-19 na vaccinatie geeft tot meerdere verdubbelingen van het niveau van de neutraliserende antilichamen, mede afhankelijk van de volgorde van COVID-19 en vaccinatie.

Het aantal positieve testen per week is in Nederland momenteel 500.000 en bijna een miljoen mensen liet zich de afgelopen week testen. COVID-19 uitbannen is derhalve een onhaalbaar doel. Daarmee blijft onduidelijk wat de doelen zijn van de door het OMT aanbevolen maatregelen, juist ook gezien het milde beloop van COVID-19.

Onlangs werd heel Nederland geconfronteerd met het rapport Effectiviteit van verschillende toepassingen van het CoronaToegangsBewijs van 136 bladzijden, inclusief bijlagen. De minister had aan de TU-Delft en nog wat andere partijen gevraagd hoe effectief het CTB in de verschillende varianten 3G, 2G en 1G is om de verspreiding van het virus in de samenleving tegen te gaan.

Wie het rapport leest moet wel onder de indruk raken van de grote hoeveelheid wiskundige formules, fraaie tabellen en figuren. Het is al snel duidelijk dat econometristen, data-wetenschappers en modelleurs aan het werk zijn gegaan om met de hen beschikbare data zo goed mogelijk een antwoord te kunnen geven op door de minister gestelde vraag. Een belangrijke zin uit het rapport is, gefraseerd in mijn woorden: als je zo ongeveer overal, op werk, school, winkels, supermarkt, apotheek etc. CTB hanteert, dan zal het reproductiegetal met 16 procent afnemen.

‘Met de huidige besmettingscijfers is het uitbannen van COVID-19 een onhaalbaar doel’

Het is vast dankzij onze nieuwe minister VWS dat de gebruikte modellen openbaar zijn gemaakt. Hulde. De openbaarheid die nog steeds vreemd genoeg ontbreekt bij de gepresenteerde OMT/RIVM modellen. Als tip en verzoek voor de minister: maak in het vervolg ook de brondata openbaar voor onafhankelijk onderzoek. De data zijn overigens vooral afkomstig van de situatie vóórdat de omikronvariant dominant was.

De achilleshiel bij dergelijk onderzoek is de aard en de kwaliteit van de data, de aannames in de modellen, alsmede de vraagstelling. Dus heb ik het rapport ook bekeken met een hoogleraar voor wie data science bekend terrein is, en een internationaal werkende epidemioloog. Wij kregen de indruk dat bijvoorbeeld de kortere incubatietijd van omikron niet verdisconteerd is in de overigens vrij simpele modellen. De epidemioloog viel meteen over het feit dat de rapportage niet gebaseerd is op de huidige epidemiologische situatie, maar op een simulatiemodel met gefingeerde cijfers.

De vraagstelling die de minister als opdracht geeft, is het eerste interessante gegeven. De minister vindt kennelijk het tegengaan van de verspreiding van het virus op zichzelf het belangrijkst. Hij had misschien beter primair kunnen vragen hoe verschillende CTB-maatregelen ernstige ziekte door ziekenhuisopnames wegens COVID-19 zo veel mogelijk voorkomen, of welke (CTB-) maatregelen de kwetsbare groepen zo goed mogelijk beschermen?

Op de methodologie is het belangrijkste commentaar dat er wel heel erg veel aannames in zitten, die per definitie een zeer grote ruis geven in de resultaten; vooral als je gewoon kansen met elkaar vermenigvuldigt en de onzekerheid van de getallen exponentieel toeneemt. Daardoor is er veel op de uitkomst is af te dingen. Iets wat je overigens al van tevoren kon zeggen, evenals dat, gegeven de methodologie, er geen causaliteit aangetoond kán worden van bepaalde maatregelen en effecten. En door afwezigheid van veel echte data en gebruik van simulatiemodellen is er een reëel risico dat bias ontstaat die we ‘omitted variable bias’ noemen. Vreemd genoeg heeft men niet de Deense situatie en modellen willen vertalen naar de Nederlandse situatie en kijkt men maar één generatie besmettingen vooruit.

Eerlijk gezegd denk ik dat het rapport daarom maar heel beperkte waarde heeft en met logisch redeneren kom je even ver. Immers, vaccinatie beschermt nog maar in beperkte mate tegen COVID-19, ofschoon het volledige vaccinatieschema van 3 vaccins uitstekend beschermt tegen ernstige vormen van COVID-19, vooral bij de risicogroepen. Dat is en blijft goed nieuws. De verspreiding significant verminderen kan heel goed als we iedereen huisarrest geven. Ook Spartaanse maatregelen als in het Chinese Olympisch dorp verdienen dan overweging. Graag wel even van tevoren afvragen of de ernst van de huidige COVID-19 in onze bevolking dergelijke maatregelen rechtvaardigt.

‘Het inzetten van de CoronaCheck om besmettingen te verminderen door op vaccinatie te selecteren, kán eenvoudigweg niet werken’

Over de onzinnigheid en onwenselijkheid van de test-maatschappij heb ik mijn zegje al gedaan, waarbij ik nog graag wil opmerken dat het aantal vals-positieve PCR’s als maat voor besmettelijkheid, gezien het aantal mensen met recent doorgemaakte COVID-19 en afhankelijk van de gehanteerde Ct waarde (Cycle threshold) zal stijgen.

Maar wanneer het doel van de huidige Corona-pas (CTB) is om besmettingen te verminderen door op vaccinatie te selecteren, dan kán dit eenvoudigweg niet werken, omdat het instrument iets zegt over de vaccinatiestatus en onvoldoende weergeeft naar waar je op zoek bent: besmettelijkheid. Voor deze conclusie zijn geen simulatiemodellen, wiskundige berekeningen op basis van matige data nodig. Het lijkt er wel op dat het CTB een belangrijke motivator is voor mensen om zich te laten vaccineren. Dit is precies met wat president Macron bedoelde met: “j’ai très envie d’emmerder les non-vaccinés”. [Mijn vertaling: ik voel heel erg de aandrang om het de niet-gevaccineerden lastig te maken]

COVID-19 blijft. We moeten leren leven met imperfectie. Intussen hoeven we niet alles wat we hadden gemaakt, zoals de CoronaCheck, weg te gooien, omdat het wel degelijk past bij ‘Pandemie-preparedness’. Maar het argument om het als toestemming voor toegang te gebruiken om op directe wijze besmettingen te voorkomen, is niet langer voldoende te onderbouwen. Het is waarschijnlijk onvoldoende braafpraterij als je zegt dat je mensen door een CTB extra motivatie wil geven om zich te laten vaccineren, inclusief booster?

Delen