De V van VWS
Deze week was in de krant te lezen dat bijna 700.000 mensen in Nederland chronisch ziek zijn door het roken van sigaretten. Wat voor ziektes zijn dat dan? Aan de ene kant verschillende soorten kanker. Iedereen kent wel de relatie tussen roken en longkanker en kanker in de mondstreek (slokdarm, strottenhoofd en mondholte). Maar de kankerverwekkende stoffen uit rook komen in het hele lichaam.
Mensen die roken hebben ook meer kans op borstkanker, prostaatkanker, melanoom (een vorm van huidkanker), leukemie, kanker in de maag, blaas, nieren, lever, baarmoederhals, alvleesklier en darmen. Aan de andere kant een groot aantal niet-oncologische ziekten: hoge bloeddruk, vaatziekten met als gevolg hartinfarcten, herseninfarcten en etalagebenen, chronische longziekten (COPD), suikerziekte, reuma, Alzheimer, ziekte van Crohn. De lijst is nog langer, maar dit is al voldoende om je goede humeur kwijt te raken.
‘De sigaret is een ‘high-tech-product’ dat verslavende nicotine verstrekt aan de roker’
En wie zijn die bijna 700.000 Nederlanders? In overmaat zijn dat de zwakkeren uit onze samenleving, mensen met een lage sociaal economische status (SES). Roken komt vaker voor bij deze groep en rokers met een lage SES zijn minder succesvol bij het stoppen: zij hebben meer stoppogingen nodig. Roken helpt hen naar hun eigen idee om te ontspannen.
De oorzaak van de spanning en stress verdwijnt natuurlijk niet door te roken. Bovendien is het gevoel van verminderde stress slechts tijdelijk. Zodra de nicotine weer geleidelijk uit het lichaam verdwijnt, na zo’n 20 minuten, komt het gevoel van spanning en stress weer terug. Het nicotineniveau moet weer worden aangevuld en dit geeft een onrustig gevoel tot er weer gerookt wordt. Roken voelt dus als de oplossing, terwijl het roken juist extra stress veroorzaakt.
Nicotine zelf is de verslavende stof in tabak. En aan die tabak worden door de fabrikanten allerlei stoffen toegevoegd om de verslavingskans te vergroten. Fabrikanten voegen stoffen toe die de luchtwegen verwijden (cacao-preparaten, stikstofdioxide). Hierdoor kan de rook dieper geïnhaleerd worden en kan er meer nicotine worden opgenomen.
En ze voegen smaakstoffen (suiker, chocolade, vanille, honing) toe om de smaak milder en minder scherp te malen. Smaakstoffen en geurstoffen helpen ook om de rook aangenamer te maken en makkelijker te inhaleren. Hierdoor is het makkelijker om met roken beginnen. De sigaret is een ‘high-tech-product’, gemaakt om op efficiënte wijze de verslavende nicotine te verstrekken aan de roker.
‘Wat is nou mooier dan ervoor zorgen dat mensen minder zorg nodig hebben?’
Maar het roken is niet het enige: deze groep heeft ook andere gezondheidsproblemen, financiële problemen, persoonlijke problemen, vaak geen werk. Het zijn de vier ruiters van de apocalyps: armoede, lage gezondheidsvaardigheden, sociaal isolement en substance abuse. Die leiden tot eenzaamheid, overgewicht en stapeling van meerdere (chronische) ziekten.
De impact hiervan is zeer groot. Bij COPD bijvoorbeeld hebben mensen last van kortademigheid, overmatig hoesten en vermoeidheid. Hun kwaliteit van leven neemt af en de mogelijkheid mee te doen in de maatschappij ook. Ze kunnen bijvoorbeeld minder of helemaal niet meer werken waardoor armoede op de loer ligt, ze moeten sport of hobby’s opgeven, en dagelijkse dingen zoals huishouden en boodschappen doen worden lastiger.
De impact op de zorg is eveneens zeer groot. Als we de kosten even laten voor wat ze zijn, valt vooral het beslag op zorgprofessionals en middelen op. En die staan zoals bekend zeer onder druk. Het is nodig dat mensen minder zorg gaan gebruiken. Wat zou nou mooier zijn dan ervoor zorgen dat mensen gewoon minder zorg nodig hebben? Door ze zo lang mogelijk gezond en aan het werk te houden? Door, met een ander woord, volksgezondheid te bevorderen door aan preventie te doen?
‘Met dit beleid kan de V wel van de gevel’
Daar is het slecht mee gesteld. In 2015 (recentere cijfers heb ik niet kunnen vinden) werd 12,5 miljard euro uitgegeven aan preventie. De totale uitgaven aan preventie zijn trouwens tussen 2003 en 2015 alleen maar gedaald.
Het grootste deel, 9,5 miljard, ging naar gezondheidsbescherming: riolering, waterkwaliteit, luchtkwaliteit, afvalverwerking en verkeersveiligheid. Slechts 647 miljoen naar gezondheidsbevordering, zoals gezonde leefstijl en gezonde leefomgeving, precies die zaken waar – naast armoedebestrijding – de meest rokende groepen behoefte aan hebben.
Zet die 647 miljoen af tegen de ongeveer 110000 miljoen die we aan de zorg uitgeven, en je komt op een beschamend laag getal. Het Nationaal Preventieakkoord levert niet op wat ervan verwacht werd. KNMG-voorzitter Heman waarschuwt voor de voorgenomen bezuiniging van 300 miljoen op preventie. De overheid moet keuzes durven maken om de volksgezondheid te beschermen. Dit vraagt om visie en doorzettingsvermogen.
Maar daarvan is op dit moment geen sprake. Ik zie BTW-verhoging op sport, een uiterst traag antirookbeleid maar wel kansloze acties om ziekenhuizen open te houden, een vorm van groetjes doen aan de achterban van de partij die daarover zo’n hoge keel opzette. De gezondheidszorg heeft slechts 11 procent invloed op iemands gezondheid, terwijl leefstijl en omgevingsfactoren samen 67 procent uitmaken. Het is dweilen met de kraan open.
VWS staat voor volksgezondheid, welzijn en sport. Met dit beleid kan de V wel van de gevel. Bij het Ministerie van Landbouw hadden ze er juist eentje nodig, dus dat komt dan mooi uit.