Dit voortaan altijd?

Waarom blijven zoveel zorgverleners, vooral artsen, denken dat ze van de schadeverzekeraar niet open mogen zijn tegen hun patiënten als er in de zorg iets verkeerd gaat? In hun boek ‘Made To Stick’ leggen de broers Chip en Dan Heath uit waarom sommige verhalen ‘blijven plakken’.

Dat doen ze aan de hand van ‘urban legends’ zoals vergiftigd Halloween-snoep of ratten in fastfood. Verhalen die decennia blijven rondspoken, zonder enig bewijs dat ze waar zijn. Laat ik hun theorie leggen naast de ‘urban legend’ dat een arts niet open mag zijn na een fout.

De gebroeders Heath stellen dat er een aantal componenten in zo’n ‘legend’ van belang is. Het verhaal:

• beschrijft een onverwacht gevaar: omdat de arts open was, is de arts niet meer verzekerd;
• lokt bij de toehoorder een actie uit: moffel de waarheid weg in medische ruis;
• is beeldend: je ziet de arts al voor je die verslagen wordt door de macht van de verzekeraar;
• raakt een emotionele snaar: in dit geval angst.

Er zijn al veel pogingen gedaan om deze urban legend te ontkrachten. In 2010 is de GOMA  gepubliceerd. Voluit: De Gedragscode Openheid medische incidenten; betere afwikkeling Medische Aansprakelijkheid. Dit is voortgekomen uit een samenwerking tussen (schade)verzekeraars en zorgveldpartijen.

Mijn favoriete citaat uit deze eerste versie blijft: “Het is af te raden om, in situaties waarin van een fout gesproken kan worden, het woord ‘fout’ te vermijden of te maskeren. Dat kan leiden tot krampachtige gesprekssituaties waar patiënten snel doorheen kunnen prikken. Patiënten hebben doorgaans ‘very well tuned bullshit sensors’.”

“Patiënten hebben doorgaans ‘very well tuned bullshit sensors’.”

In 2024 heeft schadeverzekeraar Centramed, samen met Stichting Openheid na Incidenten, een boek met verhalen uitgebracht om de boodschap van openheid te versterken. In ‘Dit Voortaan Altijd’ vertellen negen artsen over hoe zij na een ernstig incident open zijn geweest tegen de patiënt of diens naasten. Zij beschrijven hoe dit beide partijen heeft geholpen om verder te kunnen. Het zijn verhalen die mij raken. Hun boodschap: dit voortaan altijd.

Er is uit onderzoek ook steeds meer bekend over de gevolgen als zorgverleners niet open zijn na incidenten. In het Engels is recent hiervoor de term Compounded Harm bedacht. Wat ik vrij vertaal als ‘schadestapeling’. Op het leed van de ongewenste medische uitkomst stapelt zich het leed van de schoffering, van het gevoel niet serieus genomen te worden. Nadat het lichaam is beschadigd, wordt ook de relatie beschadigd.

De gevolgen zien we bij de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd, waarbij de meeste meldingen van patiënten zijn terug te voeren op het niet serieus genomen worden na een calamiteit. Dat mensen fouten maken accepteren de meeste patiënten en naasten, zelfs als die fouten desastreuze gevolgen voor hen hebben. Maar dat zorgverleners hier vervolgens niet open over zijn, of hun rol erin proberen te verdoezelen, vinden ze onvergeeflijk.

“Nadat het lichaam is beschadigd, wordt ook de relatie beschadigd.”

Voordat ik afrond nog één gedachte. Soms hoor je, expliciet of tussen de regels door, dat openheid niet in het belang van de patiënt of diens naasten zou zijn. Om de film ‘A Few Good Men’ te parafraseren: “they can’t handle the truth”. Misschien een gek sprongetje, maar ik denk dan aan het slaan van je kinderen. Dat werd vroeger ook gezien als iets dat in het belang van het kind zou zijn. Dat bijdraagt aan een goede opvoeding.

Ik denk niet dat deze ouders minder van hun kinderen hielden dan de ouders van nu. Als ik terugdenk aan situaties waarin ik zelf geneigd was mijn kind te slaan, ging dat niet over mijn kind maar over mijn eigen machteloosheid. Mijn onvermogen als ouder om met de situatie om te gaan. Het roept bij mij schaamte op, en ik ben erg blij dat ik me heb kunnen inhouden.

Niet open zijn na een ongewenste uitkomst toont onvermogen om te gaan met de verantwoordelijkheid die je als zorgverlener hebt. Zorgverleners moeten elkaar en hun patiënten daartegen beschermen, elkaar helpen om het enige juiste te doen: vanaf het begin eerlijk zijn over wat je weet, oprechte excuses aanbieden, luisteren naar hun behoeften en doen wat nodig is. Dit is de weg naar herstel van alle betrokkenen. Dit voortaan altijd.

* Wailling J, Kooijman A, Hughes J, O’Hara JK. Humanizing harm: Using a restorative approach to heal and learn from adverse events. Health Expect. 2022 Aug;25(4):1192-1199. doi: 10.1111/hex.13478. Epub 2022 Mar 23. PMID: 35322513; PMCID: PMC9327844