Gij zult niet oordelen

Er zijn van die dagen dat ik het gevoel heb dat ik op twee verschillende planeten leef. In Nederland houdt resultaatgerichte bekostiging van de zorg de gemoederen bezig en weigeren steeds meer ouders hun kinderen te vaccineren (om redenen die volgens mij al lang en breed wetenschappelijk zijn achterhaald, maar dat is een ander verhaal). Hier in Malawi voelt het daarentegen als een overwinning als ik überhaupt patiëntinformatie terug kan vinden in ons ziekenhuis: een ‘zorgaanbieder’ die in Nederland grofweg de sticker ‘ongeorganiseerde chaos’ zou krijgen. Vooruit, ouders die een behandeling weigeren klinkt mij hier niet vreemd in de oren. De motieven beslaan echter nóóit de mogelijke bijwerkingen in de verre toekomst, maar áltijd het anders niet kunnen betalen van vervoer naar huis of eten voor de volgende dag.

Het doet mij telkens weer beseffen hoe góed we het in Nederland eigenlijk hebben. Echter lijkt de grote paradox van welvaart dat hoe meer deze toeneemt, hoe meer klaagzangen en (ver)oordelen er te horen zijn. En dat wij Nederlanders snel onze mening klaar hebben, blijkt wel uit de massale (veelal negatieve) reacties als iemand wat ‘out of the box’ probeert te denken.

De grote paradox van welvaart: hoe meer deze toeneemt, hoe meer klaagzangen er te horen zijn

Zelf betrap ik mezelf ook vaak op deze vorm van, zoals mijn Britse collega het noemt, Nederlandse directheid. Zo zijn het de opvattingen hier in ruraal Afrika waarover ik mij, hoe zeg ik dat, blijf verwonderen. Aids is een ‘American Invention to Discourage Seks’. De zogenaamde family planning wordt het liefst verworpen want, ‘God heeft je dertien eitjes en dus dertien baby’s in je buik gegeven en die moeten er allemaal uit’. En geavanceerde technieken als colposcopy zijn potentieel gevaarlijk, want artsen stoppen zo je baarmoeder in een beeldscherm.

Geen wonder dat mensen hier graag beroep doen op de traditionele genezer, die deze overtuigingen tenminste begrijpt en bovenal een stuk goedkoper is. Deze genezer handelt bovendien in handige liefdesdrankjes (wat nou Tinder) en verlicht je kortademigheid door een bijbel op je borstkas te drukken. Het kwartje dat de kleine littekentjes op de huid van patiënten samenhangen met van een traditionele behandeling en niet van een bijzondere Afrikaanse huidaandoening, viel bij mij pas later.

Het verhaal wordt echter anders als je een cultuur beter leert kennen. Je krijgt inzicht in de gedachtegang en motieven van mensen met deze opvattingen. Mensen die opgroeien met het idee dat toeval niet bestaat, maar dat het krachten, ‘spirits’, van buitenaf zijn die het leven bepalen.  Het zijn de rituelen die de spirits gunstig stemmen en ervoor zorgen dat levensfasen zonder veel problemen doorlopen kunnen worden. En bij gebrek aan structureel onderwijs is het gedachtegoed van de gemeenschap nou eenmaal leidend.

Wie zegt dat een wetenschappelijk leven zo veel beter, leuker en gelukkiger is dan een spiritueel leven?

Voor een nuchtere, zich op wetenschap beroepende persoon als ik niet iets waar ik mij mee identificeer, maar óók niet iets wat ik zou mogen veroordelen. Daar ben ik mij sinds mijn verblijf hier steeds meer van bewust. Want wie zegt dat een wetenschappelijk leven zo veel beter, leuker en gelukkiger is dan een spiritueel leven?

Laat ik eerlijk zijn: als je kwaliteitsindicatoren — daar zijn we immers dol op — als gezondheid en sociaal-economische status neemt, scoort Malawi niet erg hoog. En dat meerdere Afrikaanse landen in ditzelfde schuitje zitten, is geen geheim. Wat ook geen geheim is, is dat de Westerse wereld zich graag opstelt als Barmhartige Samaritaan. Een logisch gevolg zou je denken, want het Westen heeft geld genoeg en Afrika heeft te weinig.Waar het echter vaak misgaat, is dat oplossingen, verbeteringen, groeipotentieel worden geïmplementeerd vanuit een Westerse ideologie. Eentje die niet per se past bij de cultuur, of ook maar de eigen kracht van een land als Malawi.

Dit doet me denken aan de missionarissen uit het westen die destijds het Christelijke geloof kwamen introduceren in Malawi, een religie die het volk zou helpen. Dezelfde geloofsovertuiging die tot op heden geboortebeperking en voorbehoedmiddelen hier verbiedt, met als gevolg een bijna uit zijn voegen barstend Afrikaans continent en een HIV-incidentie waar je u tegen zegt. Maar ja, aan de goede bedoelingen zal het niet liggen.

En dan begin je zo’n blog met de overtuiging dat de wereld een vreedzamere plek zou zijn als we die directe meningsuiting wat zouden minderen. En waar eindig je? Juist, met een lekker potje (ver)oordelen.