Ingevuld verleden

Ruim een jaar geleden speelde het Symfonieorkest van Bonn de Tiende van Beethoven, die tot dan toe onvoltooid was. Toen de componist stierf, had hij alleen een paar schetsjes achtergelaten. Voor kunstmatige intelligentie is dat voldoende materiaal om de rest in te vullen. Computers verwerkten de muziek van Beethoven en zijn tijdgenoten en leerden daarmee de typische stijlkenmerken van zijn werk.

Zo werd de symfonie afgemaakt (luister op youtu.be/en-4hwU2Odk). ‘Het klinkt bekend’, was de voornaamste kritiek. De echte Beethoven zou ons verrast hebben met iets wat we nog nooit gehoord hebben.

Ikzelf heb fotorealistische portretten gemaakt van zeventiende-eeuwse wetenschappers. Soms was er van hen alleen een gravure of een pentekening, maar de kunstmatige intelligentie weet hoe ogen, neuzen en baarden eruit zien en maakt daarmee gedetailleerde tekeningen die zo op de cover van een tijdschrift kunnen (met openai.com/dall-e-2).

Altijd mensen nodig om iets nieuws te verzinnen

De computer tekent op verzoek guitige ogen, samengeperste lippen of een verwaarloosde baard. Dat maakt de oude portretten menselijk en brengt ze dichterbij. Maar de reconstructies hebben ook iets raar-moderns, alsof we ze tegenkomen op Instagram. Hoe lacht iemand in de 17e eeuw, die nog nooit geposeerd heeft voor een foto? Ik kan me een maatschappij met vrijwel geen afbeeldingen niet voorstellen – en de computer ook niet.

Het invullen van gaten in het verleden is inmiddels een ware rage. De kunstmatige intelligentie van Google heeft het schilderij Philosophie van Gustav Klimt gereconstrueerd. Er is alleen een zwart-witfoto, genomen voordat het in de Tweede Wereldoorlog verloren ging. De ingekleurde versie lijkt sprekend op een Chagall uit die tijd. Iets anders kan de computer zich niet voorstellen.

Die experimenten laten de beperkingen van kunstmatige intelligentie zien. Iets nieuws verzinnen, de grenzen van het bestaande en het betamelijke overschrijden, iets maken dat bij de kijker en luisteraar nog weken in het hoofd rondspookt, daarvoor heb je mensen nodig.