Contact verloren

interview / Nog altijd geen spoor van geneeskundestudent Sophia Koetsier

Op 28 oktober 2015 verdween in Oeganda de destijds 21-jarige Sophia Koetsier: geneeskundestudent, collega, vriendin, zus. Maar bovenal dochter. “Vermissing van je kind is nergens mee te vergelijken. De onzekerheid over haar lot is verwoestend.”

Als de ondernemende geneeskundestudent Sophia Koetsier in 2015 haar bachelor heeft afgerond, vertrekt ze naar Kampala (Oeganda) voor een stage in het plaatselijke Lubaga Hospital. Wekelijks houdt ze het thuisfront enthousiast op de hoogte van haar belevenissen in het ziekenhuis, de stad en haar tijdelijke ‘thuis’. Als haar moeder haar tegen het einde van de acht weken durende stage bezoekt, gaan ze meerdere keren samen uit eten, bezoeken ze een theater en vieren ze samen moeders verjaardag. Daarna vertrekt Sophia met twee reisgenoten voor een rondreis, waarmee ze haar verblijf in Oeganda wil afsluiten. 

 Sophia’s moeder maakt ook gebruik van haar eerste bezoek aan Afrika om wat meer van Oeganda te zien en vertrekt een andere kant op. Het is 23 oktober 2015 en zij zal op 2 november terugvliegen naar Nederland. Sophia zal dat op 9 november doen. Dan is iedereen op tijd thuis voor de uitreiking van Sophia’s geneeskundebachelor op 13 november in Amsterdam. Het hele gezin, bestaande uit vader, moeder, Sophia en haar twee broers, verheugt zich erop. Maar op 28 oktober verdwijnt Sophia vanuit Murchison Falls National Park Oeganda in het niets. 

Afstand

Amsterdam; vier jaar, acht maanden en tweeëntwintig dagen later. Door brandende waxinelichtjes geflankeerde foto’s op de schoorsteenmantel in de gezellige woonkamer. Op de grote eettafel staan een doos tissues, een kop cappuccino en een glas water. Aan de tafel: een moeder. Of nee: twee moeders. Waar een zuchtje wind door de openslaande tuindeuren de lucht ververst, houden ze de voorgeschreven fysieke afstand van anderhalve meter. Maar elke andere afstand vervalt direct als Marije Slijkerman begint te praten. Bijna zes uur later eindigt het gesprek. Op de tafel ligt een stapel betraande tissues van Sophia’s moeder. In de tas van de journalist heeft die de hare weggemoffeld. Geheel tegen de COVID-19-voorschriften in. 

20/9/2015: Vaak begroeten de artsen de patiënten niet eens. Tijdens de poli loopt de patiënt gewoon naar binnen, pakt de arts het dossier aan en vraagt: what’s wrong? Als je het in Nederland op zo’n manier zou aanpakken als arts, zou je waarschijnlijk binnen no-time al je patiënten kwijt zijn, hetzij ontslagen worden. 

Als Sophia op 28 oktober 2015 in het niets verdwijnt, begint de gruwelijke nachtmerrie van haar moeder. En die van de rest van haar dierbaren. “Iedere avond vind ik het heel moeilijk om de dag af te sluiten”, zegt de moeder zacht. “En als ik dat dan uiteindelijk tóch doe, kan ik de volgende ochtend nauwelijks beginnen aan de nieuwe dag. Want ik weet niet of die ons dichter bij Sophia brengt of juist verder van haar weg.” 

Ze vertelt over haar dochter, die schijnbaar moeiteloos twee profielen deed op het vwo en vervolgens haar bachelor geneeskunde afrondde terwijl ze tussendoor ook nog een studentenbaan had in de thuiszorg. Opmerkelijk gestructureerd en gedisciplineerd. Vooral omdat rond haar 16de verjaardag voor het eerst blijkt dat Sophia belast is met een bipolaire kwetsbaarheid die zich uit in drie hypomane/manische episodes, die snel gecoupeerd worden met medicatie en waarvan ze goed herstelt. Zo snel en goed dat zij geen onomkeerbare achterstanden oploopt op school en tijdens haar studie. Wellicht ook geholpen door het gegeven dat de andere kant van de bipolaire medaille, de depressie, zich nooit manifesteert. Als ze 21 is, vertrekt ze naar Oeganda, opgewonden bij het vooruitzicht van een stage in Afrika, maar stabiel. Haar ouders en haar behandelaar hebben er vertrouwen in, want Sophia weet precies op welke eventuele symptomen ze moet letten én wanneer ze actie moet ondernemen.

Marije Slijkerman vindt het om meerdere redenen moeilijk om over de kwetsbaarheid van Sophia te praten. Het betreft immers de privacy van haar dochter? Een dochter die niet gevonden is en die zij niet opgeeft, nooit op kán geven. Maar ze vindt het ook moeilijk omdat juist deze factor heeft bijgedragen aan snel getrokken conclusies door zowel de Oegandese als de Nederlandse politieautoriteiten. Een verdwenen meisje met een psychiatrische diagnose leidt gemakkelijk tot de conclusie dat het een suïcide of ongeluk zal zijn geweest. Zeker als de toedracht in raadselen gehuld is, de zaak uiterst complex en het land waarin de verdwijning plaatsvindt afhankelijk is van toerisme. De bekende fenomenen ‘blaming the victim’ en ‘tunneldenken’ treden in zo’n geval gemakkelijk op. Want als het slachtoffer zelf ‘schuldig’ is, dan is het gastland dat in ieder geval niet. 

30/9/2015: Later ben ik nog naar het lab gegaan. Ik merk dat ik het lab wel echt enorm interessant vind. Wie weet, is in het lab werken een leuk idee voor als ik weer terug in Nederland ben?

“Als je niets weet, kun je ook niets uitsluiten”, zegt de moeder van Sophia. “En dus ook niet dat Sophia’s gemoedstoestand iets met haar verdwijning te maken heeft. Ze leek wat overprikkeld de laatste dagen voor haar vermissing, vertelden haar reisgenoten. Wat Sophia kort voor haar verdwijning deed, is onduidelijk, maar haar reisgenoten namen aan dat ze niet terugkwam van een toiletbezoek in een gebouwtje dat op ongeveer 40 meter van hun slaapbarak stond. Dat Sophia daar zou zijn geweest, lijkt een logische verklaring, ook omdat een getuige op de avond van de verdwijning zegt haar bij het toiletgebouwtje te hebben gezien. Tot op de dag van vandaag is echter niet duidelijk wie deze getuige was en of die wel bestaat.”

Gebrekkig onderzoek

Sophia is kort na aankomst op de overnachtingsplaats in Murchison Falls National Park verdwenen. Er heeft zich nooit een getuige gemeld die haar door de bush richting de achterliggende rivier heeft zien lopen, maar nabij de rivier wordt de volgende ochtend door rangers wel een plastic fles van haar gevonden. Wéér 24 uur later vinden rangers vlak bij die vindplaats onder meer reepjes stof van Sophia’s broek (samen ongeveer één broekspijp vormend), één van haar schoenen, een etuitje én haar slipje, dat metershoog in een boom hangt. Maar geen spoor van Sophia, ook geen bloed of aanwijzingen voor een worsteling. Als de politie hoort over Sophia’s ‘mental problems’ en dat gegeven koppelt aan het feit dat ze verdween in een wildpark, neemt men al snel aan dat zich een noodlottig ongeluk heeft voorgedaan. Hoewel een confrontatie met een wild dier volgens kenners niet voor de hand ligt, zeker niet als daarvan geen sporen gevonden zijn. Ook een worsteling met een mens wordt niet aannemelijk geacht. Uiteindelijk gaat het Oegandese onderzoek de boeken in als ‘ongoing as the missing person has not been found’, hetgeen in de praktijk betekent dat er geen onderzoek meer wordt uitgevoerd. 

Ook de Nederlandse politie die op 4 november arriveert en met een drone boven het gebied zoekt, gaat uit van een noodlottig ongeval. Omdat eerder al een helikopter boven het gebied zocht, voegt de drone naar het idee van Sophia’s ouders nauwelijks iets toe. Liever zagen zij dat er met speciaal daartoe opgeleide honden wordt gezocht op de grond. Een terechte wens, blijkt later als deskundigen daarover met de ouders spreken. Die goed getrainde honden verschijnen echter niet en vanaf het moment dat de Nederlandse politie vertrekt, vindt eigenlijk geen onderzoek meer plaats via de officiële kanalen en autoriteiten. Maar de dierbaren van Sophia kunnen niet leven met de vraagtekens die achterblijven en zetten de zoektocht voort. “Er zijn zo veel zaken die niet kloppen; het onderzoek is zeer gebrekkig geweest”, zegt de moeder die inmiddels al dertien keer teruggeweest is naar het land dat haar dochter “van ons heeft afgenomen en weigert te onthullen waar ze is.”

Omdat de Nederlandse politie steeds heeft gezegd dat DNA-onderzoek zinloos is, omdat de stukken gecontamineerd zullen zijn, laat de familie zelf duur DNA-onderzoek doen. Contaminatie is zeer waarschijnlijk, maar de DNA-profielen van betrokken lokale politiemensen kunnen worden uitgesloten, hetgeen inmiddels met zeven mannelijke DNA-profielen is gebeurd door DNA-expert Richard Eikelenboom. Met zijn echtgenote Selma Eikelenboom-Schieveld, forensisch arts, heeft hij de beschikking over een eigen onderzoekslaboratorium en runt hij Independent Forensic Services (IFS), dat complexe misdrijfzaken helpt oplossen in de VS en Nederland. 

Een misdrijf kan niet uitgesloten worden, stellen inmiddels ook de Oegandese autoriteiten en in haar conclusie dat het onderzoek gebrekkig is geweest, wordt Sophia’s moeder nu ruiterlijk door hen gesteund. Vorig jaar heeft de procureur-generaal in Oeganda een nieuw onderzoek gelast naar de verdwijning van Sophia. Haar moeder blijft ondertussen onvermoeibaar lobbyen bij de autoriteiten van het land. Ze schrijft diverse artikelen voor kranten en wordt uitgebreid geïnterviewd voor een Oegandees televisieprogramma.

In januari van dit jaar spreekt ze tweemaal persoonlijk met president Yoweri Museveni, daarbij vergezeld door de chargé d’affaires van de Nederlandse ambassade. De president toont zich zeer betrokken en zijn persoonlijke bemoeienis geeft het onderzoek een nieuwe impuls. Inmiddels is ook een officieel verzoek om assistentie aan Nederland gestuurd. De ambtelijke molens draaien echter traag, dus Marije Slijkerman blijft aan de deuren van de Nederlandse autoriteiten rammelen. “Ik kan niet anders, niets doen is geen optie.”

22/10/2015: Voordat we weggingen heb ik nog even goed afscheid genomen van iedereen. Onze spatbrillen hebben we weggegeven, en de midwives en chirurgen waren er maar al te blij mee. Alle mensen zijn zo lief in het ziekenhuis. Ik ga ze oprecht missen, en hoop dat ik nog eens terugkom. Wie weet als tropenarts? 

De moeder vertelt over pijnlijk lang wachten, standaardantwoorden op brieven en e-mails en welwillende politierechercheurs die niet in staat worden gesteld verder onderzoek te doen. “Het is kennelijk het makkelijkst om aan de oorspronkelijke aanname vast te houden”, zegt ze. En ze citeert professor in de rechtspsychologie Peter van Koppen, die ze in een documentaire hoorde zeggen: ‘Je ziet dat vaker bij de politie, bij gecompliceerde zaken die ze eigenlijk niet aankunnen; ze bedenken een theorie en daar blijven ze aan vasthouden. Wat er niet in past, wordt genegeerd’. Ze vertelt dat ze zich niet gehoord voelt en dat ze vermoedt dat de politie en het Openbaar Ministerie in Nederland haar zien als een dwaze moeder die tegen windmolens vecht en niet van ophouden weet. “Wij voelden ons gedwongen een advocaat in de arm te nemen, omdat men daar misschien wél naar luistert. Nu Oeganda in beweging is gekomen, is het onze hoop dat dit in Nederland ook gebeurt en dat er snel iets gaat gebeuren met het rechtshulpverzoek. 

Oeganda zit echter sinds 22 maart op slot vanwege de pandemie, waardoor ook weer extra vertraging optreedt. Pijnlijk frustrerend, want voor ons telt elke dag. De vermissing van je kind is nergens mee te vergelijken. De onzekerheid over haar lot is verwoestend.”

Sophia Koetsier was als geneeskundestudent lid van VvAA. Arts en Auto en de studentenbijlage vielen ook nadat zij was verdwenen nog altijd op de deurmat van haar ouderlijk huis. Totdat daar ergens in 2019 plotseling een einde aan kwam. Uit een check in de ledenadministratie blijkt dat het lidmaatschap per 1 mei 2019 is beëindigd. Achter het kopje ‘Reden van beëindiging’ staat: code 11. ‘Wat betekent code 11?’ vraagt de journalist haar collega via WhatsApp. Het antwoord komt per ommegaande en vat in twee woorden pijnlijk treffend de ongekende tragedie samen: CONTACT VERLOREN…

Delen