De ander tot last zijn

Laten we eerst naar wat cijfertjes kijken. In twee decennia is het aantal sterfgevallen door euthanasie gestegen van 1,3 procent (2002) naar 5,1 procent (2022) van alle sterfgevallen. Het aantal (echt)paren aan wie gelijktijdig euthanasie werd verleend is in 2022 bijna verdubbeld ten opzichte van de jaren daarvoor. 

Ook palliatieve sedatie is sterk in opmars. In 2010 ging het om 11 procent van alle overlijdens en vorig jaar om 26 procent. Hierbij zijn patiënten die in het ziekenhuis of verpleeghuis palliatieve sedatie kregen niet meegerekend. Over het percentage mensen dat bewust met eten en drinken stopt, is minder met zekerheid bekend: dit ligt waarschijnlijk tussen de 0,5 procent en 2,5 procent van alle sterfgevallen.

‘Binnen Europa kent Nederland het grootste aantal voorstanders van euthanasie’

Binnen Europa kent Nederland het grootste aantal voorstanders van euthanasie: 41 procent overweegt serieus en 34 procent misschien euthanasie. Driekwart van alle volwassen Nederlanders staat positief ten opzichte van palliatieve sedatie als optie en zes op de tien kunnen zich voorstellen zelf ooit palliatieve sedatie te overwegen. 

Euthanasie is volgens de wet bedoeld voor ernstig zieke patiënten, die uitzichtloos en ondraaglijk lijden, en die uiteraard hiervoor uit vrije wil kiezen. Na iedere euthanasie moet hiervan melding worden gemaakt bij de Regionale Toetsingscommissie Euthanasie (RTE). Palliatieve sedatie is bedoeld om lijden te verlichten en nadrukkelijk niet om het leven te bekorten.

‘Zes op de tien Nederlanders kunnen zich voorstellen zelf ooit palliatieve sedatie te overwegen’

Huisarts en SCEN-arts Hans van der Linde lichtte eerder deze maand in Medisch Contact toe, waarom de huidige situatie in Nederland afbreuk doet aan de bereidwilligheid van artsen tot levensbeëindiging: euthanasie geldt wettelijk nog steeds als een misdrijf; bij een onzorgvuldige uitvoering dreigt een gevangenisstraf tot maximaal twaalf jaar. Ook de verplichte toetsing zou de euthanasiebereidheid belemmeren.

Bij palliatieve sedatie speelt het omgekeerde. In tegenstelling tot euthanasie gaat het hierbij niet om een keuze, laat staan een recht van de patiënt. Het is aan de arts om te bepalen of de levensverwachting dusdanig beperkt is dat palliatieve sedatie kan worden gestart. In de praktijk blijkt echter dat door patiënten en/of familie steeds vaker druk wordt uitgeoefend om hiermee te beginnen.

‘In de praktijk oefenen patiënten en/of familie steeds vaker druk uit’

Sterven maakt deel uit van het leven. Trends in onze samenleving zullen zich tot en met de stervensfase manifesteren. Het voorkomen van pijn en lijden wordt als belangrijkste argument aangevoerd voor euthanasie of palliatieve sedatie. Dit lijkt vanzelfsprekend maar in de Islam is euthanasie verboden, omdat alleen God over leven en dood beslist; ook wil men het liefst zo helder mogelijk de dood tegemoet gaan.

Bij een recent onderzoek dat in opdracht van Trouw is uitgevoerd bleek dat zes op de tien ondervraagde ouderen meer regie over hun eigen dood willen geven. Ook zelfbeschikking wordt steeds vaker als een logisch recht beschouwd. Zou hierbij wantrouwen een rol kunnen spelen? En zo ja: jegens wie en/of wat?

‘Zou hierbij wantrouwen een rol kunnen spelen? En zo ja: jegens wie en/of wat?’

Voor meer dan de helft van degenen voor wie euthanasie een optie is of die misschien euthanasie overwegen, weegt de belasting van naasten zwaar mee; één op de vijf wil ook de maatschappij niet te zwaar belasten. Ook bij degenen die tégen euthanasie zijn, wordt soms de belasting voor de naasten (of voor de arts!) als argument aangevoerd.

De angst om anderen tot last te zijn zou strikt genomen bij euthanasie geen rol mogen spelen. Maar die angst is inherent aan ontwikkelingen in onze samenleving.  In twee decennia verloor ik meer dan twintig familieleden. Het werd steeds lastiger en vaak ook duurder om adequate zorg voor hen te regelen. De zorg kalft af, de inzet van professionals en vrijwilligers kent grenzen en de financiële mogelijkheden zijn niet onbeperkt. Het is bijna onvermijdelijk dat ernstig zieke mensen met de dood voor ogen in de toekomst ook daadwerkelijk als last zullen worden beschouwd.