De klok achteruit

De Oekraïense infectioloog en hiv-specialist Marta Vasylyev vluchtte daags na de Russische invasie met haar kinderen naar Polen. Maar sindsdien reisde ze de 350 km tussen Lviv en Krakau herhaaldelijk heen en weer: “Ik wil mijn land en mijn patiënten blijven helpen.”

Tekst: Wout de Bruijne | Beeld: Nina Skorobohatko

Volgens Marta Vasylyev (40) verdween afgelopen 24 februari COVID-19 ineens uit Oekraïne. “Je hoorde er niemand meer over. Er kwam iets veel ergers voor in de plaats: Russen.” De infectioloog zegt het met een bitter lachje. 

Wanneer we haar bellen, duurt de oorlog al ruim een maand en is Vasylyev in Polen. Met haar dochter van 10 en zoon van 13 en verder weinig meer dan een smartphone, laptop en dekens, reed zij naar Krakau daags na de invasie door de Russische ‘vredebrengers’. Het was 350 km rijden van haar woon- en werkplaats Lviv. “Ik wilde mijn kinderen zo snel mogelijk in veiligheid brengen. We moesten 13 uur wachten aan de grens, maar dat was kort vergeleken met de wachttijden die in de dagen daarna opliepen tot etmalen.” Echtgenoot Yevstakhiy, ten tijde van de invasie op zakenreis elders in Europa, voegde zich in Krakau bij vrouw en kinderen. Ze konden verblijven in een flat van vrienden. 

Maar al snel kregen beide ouders het gevoel dat ze, tijdelijk zonder de kinderen, terug wilden om hun vaderland te helpen. Marta: “Ik wilde naar mijn werk in een kliniek om mijn patiënten en zieke vluchtelingen te helpen. Yevstakhiy wilde gaan vechten in Oekraïne. Na diep denken en moeilijke gesprekken, besloten we dat ik terug zou gaan en dat hij bij de kinderen zou blijven. Naast de zorg voor hen, ging hij inzamelingsacties van militaire uitrusting organiseren.”

In de privé-kliniek waar Vasylyev werkt, behandelt zij mensen met verschillende aandoeningen. Onder hen zijn patiënten met COVID-19, maar in de meeste gevallen gaat het om mensen met hiv. Daarin is zij gespecialiseerd. “Hiv komt enorm veel voor in ons land”, verzucht ze. Met 260.000 hiv-positieven zijn wij koploper in Oost-Europa. Dit aantal werd aanvankelijk veroorzaakt door injecterende drugsverslaafden, maar nu vooral via seksuele overdracht.”

‘Het is niet alleen Putin’

Vasylyev keerde terug om haar patiënten niet in de steek te laten. “Een oorlog verandert natuurlijk niets aan hun behoefte aan hulp bij een chronische ziekte. Ze ontvangen Antiretrovirale Therapie (ART) en als ze hun medicijnen niet krijgen, lopen ze groot risico om aids te ontwikkelen. Voor hen hetzelfde doodvonnis als een bom die recht boven je hoofd naar beneden komt.”

Het meest ziet infectioloog Vasylyev nu mensen die gééstelijke nood hebben. “Ze zijn gespannen, angstig en diep ongelukkig. Tijdens mijn studie heb ik een beetje psychologie gehad en ik doe wat ik kan om te helpen. Op zijn minst kan ik hen een luisterend oor bieden voor de verhalen die ze meebrengen.”

Sinds het begin van de oorlog is Vasylyev al vier keer heen en weer geweest tussen Krakau en Lviv. Tot 26 maart was de stad in het westen van Oekraïne nog niet door de Russen bestookt. Maar op die datum kwamen er vier raketten op Lviv neer en Vasylyev die er toen was, vertrok direct naar man en kinderen en besloot vanuit Krakau even aan te kijken wat er verder zou gebeuren. Het bleef voor Lviv, vooralsnog, bij deze ene aanval. “Wij hebben geluk dat we in het westen van ons grote land wonen. Op een dag kreeg ik een man met een lelijke infectie op de kliniek. Hij was gevlucht uit Marioepol en had niets meer. Zijn huis en al zijn bezittingen waren weggebombardeerd.” 

Volgens Vasylyev zetten de vreselijke verwoestingen de klok in haar land op velerlei wijzen ver achteruit. “Als je alleen al naar de gezondheidszorg kijkt, gaan we jaren terug. Behalve dat momenteel tal van ziekenhuizen en gezondheidsinstellingen zijn vernield, hadden we al een grote achterstand in de zorg vergeleken met landen in West-Europa, zoals Nederland.”

Vasylyev noemt bewust ons land als voorbeeld omdat ze is aangesteld als promovendus op het gebied van hiv aan het Erasmus MC. Ze werkt er samen met internist-infectioloog Casper Rokx. Ze bouwden samen een onderzoekslijn over de impact van hiv, en later ook COVID-19 in Oekraïne en in Nederland. De promovendus weet inmiddels dus een en ander van onze gezondheidszorg.

“Niet lang voor de oorlog was Oekraïne bezig met de transformatie van haar gezondheidssysteem”, vertelt Vasylyev. “Dit gaf goede resultaten in de eerste lijn, maar van wat ik er van meekreeg in de tweede lijn, werd ik niet heel gelukkig. Geregeld hebben we een tekort aan moderne medicijnen en moeten we teruggrijpen op oudere behandelmethodes. MRI-scans en bepaalde bloedtesten kunnen niet worden uitgevoerd in de reguliere ziekenhuizen. Dat kan wel in privé-klinieken maar dat is duur voor de gemiddelde Oekraïense burger. De unit waar ik de laatste 15 jaar werk, had onvoldoende goede resultaten volgens de nieuwe regels van het transformatieproces. Vijf artsen werden ontslagen en dit had een zeer nadelig effect op de zorg voor onze patiënten. 

Maar op dit moment lijkt een woord als ‘transformatie’ voor Vasylyev tot een andere tijd, een ander leven te behoren. “Ik ben me meer gaan realiseren hoe goed wij het hadden. Nu hebben we het gevoel helemaal opnieuw te moeten beginnen. We leven in een andere realiteit, waarin ik geregeld in mijn dagelijkse kleding slaap om snel naar de schuilkelder te kunnen rennen als het luchtalarm gaat; een akelig geluid. Maar vergeleken met de inwoners van andere delen van het land, mogen wij niet klagen. Daar hebben Putin’s soldaten alles  verwoest.” 

Vasylyev wordt fel als die naam valt. “Maar”, zegt ze, “het is niet alleen Putin zoals je weleens hoort. Bijna 80 procent van de Russen staat achter hem. Mensenlevens betekenen niets voor velen van hen. Ons land kent een tragische geschiedenis en veel noodlottige gebeurtenissen hebben te maken met Rusland. Oekraïne heeft een rijke cultuur maar de Russen proberen constant onze eigen identiteit te elimineren. Zoals bijvoorbeeld in 1932, toen Stalin ons land probeerde uit te hongeren. Vele schrijvers, artsen, prominente wetenschappers zijn gedood door de Russen.” Met een cynisch lachje: “We hebben geluk met zulke fijne buren.” Strijdvaardig: “Ik hoop dat we deze oorlog winnen. Al die verloren levens krijgen we niet terug. De rest kunnen en zullen we herbouwen.”

Een groep Europese artsen helpt hiv-patiënten in Oekraïne. Wilt u ook helpen? 

Zie awarehiv.com of #aware.hiv.

Delen