De verboden postzegel
In 2002, dus precies twintig jaar geleden, trad de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding (WTL) – in de wandelgangen de euthanasiewet genoemd – in werking. “We zijn er trots op dat Nederland in vergelijking tot de meeste andere landen zo’n ruime euthanasiewet heeft”, meldde de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde (NVVE) op 1 april jl. in een bericht. “Trots zijn we ook op de zorgvuldigheid en transparantie: euthanasie hoeft niet meer stiekem, er zijn heldere professionele richtlijnen, minstens twee artsen zijn erbij betrokken en elke euthanasie wordt gemeld en getoetst.”
‘Twintig jaar ‘euthanasiewet’ verdient een eigen zegel’
Hoog tijd – dacht ik – om hieraan een postzegel te wijden. In het kader van mijn mail art-project Laagvliegers ontwerp ik circa tien jaar postzegels. Meer dan vijf jaar geleden heb ik al eens een postzegel gemaakt met hierop het recept voor euthanasiedrank. Dit staat op de sites van de KNMG en KNMP. Men beschouwt het leven vaak als een cirkel, maar geboorte en dood zijn in mijn visie toch wezenlijk anders. Daarom koos ik ervoor om het recept in de vorm van een spiraal af te beelden. De levensfasen worden gesymboliseerd door de kleuren van de regenboog. Deze spiraal heb ik opnieuw gebruik maar nu met een koffiekopje. De titel Last Cup of Coffee verwijst naar een bekend liedje met dezelfde titel, dat over het levenseinde gaat.
PostNL biedt de mogelijkheid om postzegels te voorzien van een eigen afbeelding: erg leuk bij de geboorte van een kind, een twaalfenhalfjarig huwelijk of een jubileum op het werk, maar ook om reclame te maken voor een café of schildersbedrijf. Waarom geen postzegel ter gelegenheid van twee decennia euthanasiewet, waarop wij – Nederlanders – zo trots mogen zijn? Een kaart met dezelfde afbeelding (hiervoor zou de postzegel worden gebruikt) was al gedrukt. Niemand zou zich hieraan hoeven te storen, want zowel de kaart als de postzegel gaan naar een paar musea en een aantal mensen. Ze zijn vooralsnog nergens verkrijgbaar. De postzegels en kaarten worden slechts eenmalig in een kleine oplage gedrukt.
Geheel onverwachts stak PostNL er dit keer echter een stokje voor: mijn ontwerp werd afgekeurd ‘vanwege de afbeelding van een politiek getinte afbeelding, vergifinstructies’. Mijn eerste reactie was: hier speelt een verwarring met middel X van de Coöperatie Laatste Wil (CLW). Mijn protest tegen het besluit werd direct neergesabeld door te verwijzen naar de algemene voorwaarden. Feitelijk kan PostNL elk ontwerp dat het bedrijf niet zint zonder opgave van redenen afkeuren. Hiermee is elke redelijkheid ver te zoeken en dat is des te treuriger omdat PostNL als erfgenaam van het Staatsbedrijf der PTT over een monopoliepositie beschikt.
De eerste Nederlandse postzegel verscheen in 1851. In 1993 schreef Paul Hefting in ‘De Gids’ een interessant artikel over ‘De postzegel als kunstwerkje’: “In tegenstelling tot de postzegels uit de meeste andere landen, zijn de Nederlandse postzegels nauw verweven met de geschiedenis van de kunstnijverheid, met de vernieuwingen die zich op dit gebied, in de beeldende kunst en architectuur, hebben voorgedaan.” Al in de jaren dertig van de vorige eeuw was een nieuwe generatie postzegelontwerpers van mening dat postzegels vooral de tijdsgeest moeten weerspiegelen. In dat kader lijkt een postzegel die refereert aan euthanasie niet misplaatst.
‘Als kunstenaar én (voormalig) huisarts ervaar ik zelf hoe geneeskunde en kunst uit elkaar drijven’
In de eerder dit jaar verschenen bundel De palliatieve maatschappij schrijft de Duits-Koreaanse filosoof Byung-Chul Han (1959) dat kunst tegenwoordig niet mag schuren. Mensen willen kunst op een positieve manier beleven. Als kunstenaar én (voormalig) huisarts ervaar ik zelf hoe geneeskunde en kunst uit elkaar drijven. Het zou goed kunnen dat ook de weigering van PostNL om mijn ontwerp te drukken in deze trend past. Een omineus teken aan de wand is dat het bedrijf geen gesprek hierover wil aangaan. Ik tast volledig in het duister wie de beslissing over mijn ontwerp heeft genomen. Zo men al reageert (hetgeen vaak níet gebeurt) dan kom ik niet verder dan een medewerker van de klantenservice, waarvan louter de voornaam wordt gegeven.