De zon als troost

Als je vader overlijdt, zeggen de Ieren,
verlies je je bescherming tegen slecht weer.
Moge zijn zon jouw licht zijn, zeggen de Armeniërs.

Als je vader overlijdt, zeggen de mensen uit India,
komt hij terug als donder.
Moge je zijn licht erven, zeggen de Armeniërs.

Als troost voor kinderen die een ouder verliezen zeggen wij dat ‘papa/mama een ster is geworden’. Op donkere momenten is dat wellicht een hoopvolle gedachte. Maar van die hoop blijft in de geciteerde regels weinig over: na de dood van jouw vader is er volgens de Ieren niemand meer die jou tegen slecht weer beschermt; en de mensen uit India maken het nog erger: hij keert zelfs als donder terug.

Dit zijn de eerste en vierde strofe van het gedicht Verandering van de zon van Diana Der-Hovanessian in de vertaling van Hilke Molenaar. Ofschoon zij meer dan twintig boeken – waaronder bundels met poëzievertalingen – op haar naam heeft staan en veel literaire prijzen heeft gewonnen, geniet zij in Nederland geen bekendheid en ontbreekt haar naam zelfs op de site van Poetry International.

Met uitzondering van de slotstrofe bevestigen de andere strofen van dit gedicht hetzelfde sombere beeld: ook in andere landen wordt na vaders dood het leven bittere ernst: je sterft een stukje met hem mee (inwoners van Wales) en kunt jezelf niet meer achter hem verschuilen (Canadezen), herinneringen aan jouw kindertijd gaan met hem verloren (Russen) en zelfs wanneer je dat niet wenst beland je in zijn spoor (Britten).

Als je vader overlijdt, zeggen de inwoners van Wales,
zak je een voet dieper in de aarde.
Moge je zijn licht erven, zeggen de Armeniërs.

Als je vader overlijdt, zeggen de Canadezen,
zijn er geen excuses meer.
Moge je zijn zon erven, zeggen de Armeniërs.

Als je vader overlijdt, zeggen de Russen,
neemt hij je kinderjaren mee.
Moge je zijn licht erven, zeggen de Armeniërs.

Als je vader overlijdt, zeggen de Britten,
word je lid van zijn club waar je zwoor geen lid van de te worden.
Moge je zijn licht erven, zeggen de Armeniërs.

De enorme zeggingskracht van dit gedicht zit in het tegenwicht wat zo’n klein volk als de Armeniërs biedt: elke strofe sluit af met de troostrijke wens dat je na het overlijden van jouw vader zijn zon(licht) mag erven. Natuurlijk is ook onze zon een ster, maar die schijnt overdag en spreekt veel meer tot de verbeelding dan één van de ontelbare sterretjes aan het nachtelijk hemelgewelf.

Ofschoon Diana Der Hovanessian zelf in Amerika is geboren, is zij van Armeense afkomst en een deel van haar werk richt zich hierop. Niet alleen de Armeense genocide (1915) maar alle verschrikkingen die dit volk heeft doorgemaakt hebben het bewustzijn van de eigen nationale identiteit zeer versterkt. Hiervan is de Arevakhach oftewel het zonnewiel (de zon) het symbool dat overal terugkeert. Het maakt ook de laatste strofe van het gedicht nog krachtiger:

Als je vader overlijdt, zeggen de Armeniërs,
verandert de zon voorgoed
en loop je in zijn licht.

Bekijk hieronder een voordracht van het gedicht door Diana Der-Hovanessian zelf.  Volg voor een pdf van het vertaalde gedicht de link Verandering van de zonHet origineel vindt u op writersalmanac. Meer informatie over het Armeense zonnewiel staat op de wikipediapagina Averakhach.

Delen