Een eigentijds laatste avondmaal

Overmorgen is het Witte Donderdag. Op deze dag wordt door christenen het laatste avondmaal herdacht. Van 1495 tot 1498 schilderde Leonardo da Vinci (1452-1519) zijn versie hiervan op de noordwand van de eetzaal van het dominicanenklooster Santa Maria delle Grazie in Milaan. Met de Mona Lisa, die tussen 1503 en 1506 is ontstaan, behoort deze fresco tot zijn bekendste werk. Het Laatste Avondmaal van Da Vinci heeft echter ook tot op de dag van vandaag honderden kunstenaars geïnspireerd om een eigen versie te maken.

Het laatste avondmaal (1495 – 1498), Leonardo da Vinci

Bij veel kunstenaars gaat het niet alleen om een eigentijdse variant van een Bijbels verhaal. Zij geven het laatste avondmaal een persoonlijke kleur of plaatsen het werk in een totaal andere context. Vervolgens krijgt de kijker vaak nog de vrijheid om er een eigen interpretatie aan toe te voegen. Zo werkte de bekende Israëlische fotograaf Adi Nes (1966) van 1997 tot 1999 aan een opmerkelijke versie van het laatste avondmaal, waarin soldaten figureren. Deze is deel gaan uitmaken van het project ‘Soldiers’ (1994-2000).

Z.T. (1999) van Adi Nes (1966) – Courtesy Gallery Praz Delavallade Paris

Wat is er zo opmerkelijk aan dit werk? Zoals bij Leonardo da Vinci zijn de apostelen verdeeld in vier groepjes van drie. Maar terwijl Da Vinci zijn best heeft gedaan om elk van hen een eigen identiteit te geven is hiervan bij Adi Nes geen sprake. Eigenlijk maakte het voor hem niet eens uit wie de rol van Jezus zou verbeelden. Allen kan immers hetzelfde lot treffen. De eerste indruk is dat het om soldaten gaat. Dit wordt versterkt door kogelgaten in de muur. Maar tevergeefs zoekt men naar militaire attributen. Insignes ontbreken. Allen zijn inderdaad volledig aan elkaar gelijk.

Da Vinci toont op zijn versie van het laatste avondmaal het moment waarop Jezus zijn aanstaande dood aankondigt en hieraan toevoegt dat een van zijn apostelen hem zal verraden. De consternatie is van de gezichten af te lezen. Bij Adi Nes is hiervan in het geheel niets te merken. Integendeel, het lijkt of vrienden gezellig met elkaar natafelen. Er heerst een relaxte sfeer. Terwijl de apostelen op het Laatste Avondmaal van Da Vinci op Jezus zijn gericht, lijken de apostelen op de versie van Adi Nes zich juist van hem af te keren.

‘Geen van de soldaten oogt ongelukkig’

De dramatiek die Leonardo da Vinci beklemtoont ontbreekt bij Adi Nes. Geen van de soldaten oogt ongelukkig. Hetzelfde geldt echter ook voor de meeste mensen die men in het dagelijks leven tegenkomt. Is aan hen af te zien dat 3,3 miljoen volwassen Nederlanders met een psychische aandoening volgens de DSM-5 kampen? Dertien jaar geleden ging het nog om 1,9 miljoen mensen. De grootste stijging betreft jongvolwassenen. Vergeleken met mensen met een dodelijke ziekte gaat het ogenschijnlijk om ‘klein’ leed maar wel om een dramatische trend.

Veel mensen blijken lang niet zo gelukkig te zijn als ze doen voorkomen. Het continu blootgesteld worden aan digitale prikkels en een onhaalbaar ideaal van een gelukkig leven, waaruit lijden en pijn zijn verbannen, eisen hun tol. Het risico van een behandeling bij de ggz is dat klachten in een psychologisch of psychiatrisch frame worden geplaatst en in het ergste geval met medicamenten worden gehandeld. De oorzaak van veel existentiële problematiek lijkt vooral gezocht te moeten worden in trends in onze samenleving. Hierbij zijn wij als mensen voor elkaar verantwoordelijk.

Adi Nes toont in zijn versie van het laatste avondmaal geen stoere, tot de tanden gewapende mannen, die deel uitmaken van een krachtig Israëlisch leger. De Jezus-figuur kijkt mijmerend voor zich uit. Wat er in hem omgaat valt niet aan hem af te lezen. Maar zijn de soldaten wel echt zo ontspannen als ze ogen? Ook dat weten we niet. Geheel tegen de traditie in heeft Adi Nes links nog een veertiende soldaat in zijn werk opgenomen. Als enige richt deze zijn blik op iets wat buiten het beeld gebeurt. Gaat het om iets verontrustends? Dat mag de kijker zelf bepalen.

Naschrift:

Op 29 maart jl. berichtte Trouw dat meer dan de helft van de Nederlandse jongvolwassenen (16 tot en met 25 jaar) last heeft van psychische klachten. Eén op de acht voelt zich sterk eenzaam.

Delen