Een gitzwarte kluwen
De diameter van de bom*
De diameter van de bom was dertig centimeter
en de diameter van zijn effectief
bereik ongeveer zeven meter.
En daarbinnen vier doden en elf gewonden.
En daaromheen in een grotere cirkel
van pijn en tijd, liggen verspreid
twee ziekenhuizen en een kerkhof.
Maar de jonge vrouw die
begraven werd waar ze vandaan kwam,
meer dan honderd kilometer verderop,
maakte de cirkel een stuk groter.
En de eenzame man die huilt om haar dood
in een uithoek van een ver land
sluit de hele wereld in de cirkel in.
En dan heb ik het nog niet over het huilen van de wezen,
dat reikt tot de zetel van God
en daar voorbij, en dat de cirkel
zonder grenzen maakt en zonder God.
Dit gedicht werd geschreven door de belangrijke Israëlische dichter en schrijver Yehuda Amichai (1924 – 2000). Het bevat alle belangrijke kenmerken van zijn oeuvre: een goede toegankelijkheid, verwijzingen naar oorlogservaringen, het dagelijks leven als basis, geloof als perspectief en met een filosofische ondertoon. De impact van een bom reikt niet alleen in afstand maar ook in tijd heel ver.
Het bombardement op Nijmegen op 22 februari 1944 waarbij twee kinderen uit mijn familie stierven heeft de andere gezinsleden levenslang achtervolgd. Daarbij kan elke bom als zaadje van haat uit de grond schieten. Weliswaar worden mensen gedood maar hun ideeën, gedachten en dromen blijven springlevend. Zo leiden oorlogen vroeg of laat weer tot nieuwe oorlogen.
Gelukkig heb ik zelf geen oorlog of extreem geweld meegemaakt. Een groot deel van mijn leven had ik van oorlogen dan ook een naïef beeld: twee partijen vechten tegen elkaar en daarbij staan de goeden tegenover de slechten. Tijdens mijn puberteit maakte het liedjes ‘The Universal Soldier’ – in 1963 geschreven door Buffy Sainte-Marie maar vooral bekend geworden door de cover uit 1965 van de folkzanger Donovan – een onvergetelijke indruk. De boodschap dat niet soldaten maar – door ons gekozen – regeringen verantwoordelijk zijn sprak mij erg aan, maar wat hield dat voor mijzelf in? Als huisarts zag ik een jongen vanaf zijn peutertijd opgroeien tot een beroepsmilitair die werd uitgezonden. Hem lokte de combinatie van sport en spanning. Heel anders was dat bij een oude oorlogsveteraan met nachtmerries die zijn vrouw mishandelde.
Via Nourhan komt de afschuwelijke oorlog in Israël iets dichterbij. De Syrische statushouder die vier weken zijn vaderland bezocht kon niet terug omdat zijn vlucht vanuit Beiroet was gecanceld. Doorgaans houdt hij ons wel op de hoogte maar nu niet. Nourhan reageert nauwelijks op mailtjes en apps. Zijn Iraakse Jezidi-vriend Khalid, die naar Nederland is gevlucht en ruim een week geleden vader is geworden, heeft hem meerdere keren gebeld en geappt maar kreeg geen enkele reactie. Het gebeurt wel vaker dat Nourhan enige tijd niets van zich laat horen maar zo kennen wij hem niet. Via Facebook laat Nourhan wel zijn sympathie voor de Palestijnen blijken. Al maandenlang hangt in zijn tuin niet de Syrische maar de Palestijnse vlag. De luchtafstand tussen Damascus en de Westelijke Jordaanoever is minder dan 150 kilometer. Zou hij Palestijnen helpen in hun strijd tegen Israël?
Gisteren berichtte Khalid mij over zijn voormalige buurmeisje Amira, die in 2014 op 8-jarige leeftijd door IS is ontvoerd. Dit lot trof meer dan 2500 Jezidi-vrouwen en -meisjes die nog steeds worden vermist. Van Amira is bekend dat zij aan een Palestijnse IS-strijder is verkocht. Zij werd gedwongen om met hem te trouwen en tot de Islam te bekeren. Amira moet zorgen voor de kinderen van haar man, die haar regelmatig mishandelt en zou overwegen om haar wederom te verkopen. Het kind dat zij zelf kreeg, zou door IS zijn weggehaald. Amira vraagt via haar familie om hulp om vrij te komen en ik krijg deze boodschap door. Zou Nourhan misschien iets voor haar kunnen betekenen? Desnoods betalen wij losgeld. Khalid laat echter weten dat de familie van Amira erg wantrouwend is. Een eerdere poging om haar te bevrijden mislukte door een verrader.
De berichten die Khalid en ik over Amira uitwisselen brengen mij in verwarring. De oorlog in Israël, die weerzinwekkende proporties heeft aangenomen, doorkruist via deze jonge, tot slavin gemaakte vrouw de gevolgen van het al even weerzinwekkende geweld van IS tegen Jezidi’s. Het is voor mij een gitzwarte kluwen geworden. Ik weet hoe hartstochtelijk Nourhan het Amerikaanse ‘regime’ en de zionisten haat, maar het zijn wel de Amerikanen die Khalid en met hem duizenden andere Jezidi’s hielpen ontsnappen aan IS. De even verdienstelijke en talentrijke Palestijnse tegenhanger van Yehuda Amichai heet Mahmoud Darwish (1941 – 2008). Voor zijn volk dat meer dan een halve eeuw rampspoed heeft gekend en dagelijks met lijden wordt geconfronteerd schreef hij veel poëzie**, waaronder dit gedicht:
Hier, tussen de glooiende heuvels, bij zonsondergang
staan we voor de afgrond van de tijd,
bij boomgaarden die van hun schaduwen werden beroofd,
en doen we wat gevangenen doen,
doen we wat werklozen doen:
we koesteren hoop.
Om redenen van privacy en veilig zijn alle namen gefingeerd.
* Vertaling: Daan Bronkhorst. Uit: Vrij! / Gedichten over vrijheid, vrede en vriendschap (2008). Zie ook: artsenauto.nl/pluis-of-niet-pluis
** Vertaling: Ward Vloeberghs, Tine de Betue en John Nawas. Uit: Staat van beleg (2008)
